بزرگنمايي:

پیام مازند - ایسنا /یاسر احمدوند که ریاست سی و پنجمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران را برعهده داشت درباره هزینه‌های نمایشگاه کتاب در آن دوره توضیحاتی ارائه کرد.
در روزهای پایانی سال 1403، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اعلام کرد این وزارتخانه در راستای قانون دسترسی آزاد به اطلاعات و شفاف‌سازی، گزارش برگزاری سی و پنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب در سال 1403 را منتشر می‌کند. بر اساس این گزارش که با عنوان ریز هزینه‌ها و درآمد برگزاری سی و پنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در سال 1403 منتشر شد، مجموعه هزینه‌های نمایشگاه 2268199 میلیون ریال عنوان شد.
حالا یاسر احمدوند، معاون فرهنگی پیشین وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و رئیس سی و پنجمین دوره نمایشگاه کتاب تهران، درباره این گزارش توضیحاتی نوشته و برای انتشار در اختیار ایسنا قرار داده است.
در متن یاسر احمدوند آمده است:
«به نام خدا
آیین جدول‌سازی و خبرچرخانی
قسم به ادب
چند صبح دیگر چشم تهران به آمدن نمایشگاه کتاب روشن می‌شود. جمعیت کتاب دوباره می‌آید به تماشا. کتاب و هرچه بسته به آن است ارج می‌یابد ولو به‌قدر چند روز. در آستانه دوره سی‌وچندم نمایشگاه کتاب تهران که اهتمام همه اهالی فرهنگ علی‌القاعده باید صرف برگزاری باشکوه و پرثمر این رویداد بزرگ ملی باشد، انتشار گزارش‌هایی درباره هزینه‌های نمایشگاه سال گذشته مبتنی بر جدولی جدلی، سوالاتی را مطرح و حاشیه‌هایی را ایجاد کرده است. آن‌ها که با واقعیت امر آشنا هستند و نیت‌ها را می‌شناسند - هرچند هزارقلم رنگ‌آمیزی شده باشد - خوب می‌دانند اصل موضوع چیست. گمان من این بود این مطالب نیازی به پاسخ ندارد اما حالا که بر ادامه این رفتار نامنطبق با جایگاه ملی نمایشگاه اصرار می‌شود و به خبرچرخانی مشغول‌اند چند خط برای توضیح می‌نویسم.
الف: درباره تدوین جدول
در جدول ارائه‌شده که باید شفافیت‌آفرین باشد و ساختار و قاعده درست داشته باشد ابهاماتی وجود دارد که در حد مجال این نوشته به آن‌ها اشاره می‌شود: برای تنظیم این جدول حداقل سه سرفصل باید وجود داشته باشد تا اعداد واقعی‌تر شوند و ارزیابی و تحلیل داده‌ها ممکن شود: 1.هزینه‌های اجرایی 2. یارانه‌ها 3. درآمدها.
هزینه‌های اجرایی نیز باید به چند مرکز هزینه دسته‌بندی ‌شوند: اجاره، پذیرایی، حمل و نقل، خرید خدمات، تولید محتوا، چاپ و تکثیر، اسکان، تبلیغات، اقلام مصرفی، اقلام سرمایه‌ای، اجاره تجهیزات و ... تا بتوان تحلیل کرد در هر سرفصل چه هزینه‌ای شده است.
یارانه‌ها هم باید جداگانه با دسته‌بندی مشخص و گویا همراه با توضیح ارائه شوند؛ مانند یارانه مصرفی سازمان‌ها و نهادها یعنی یارانه به کتابخانه‌ها، دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی تا حداکثر 30 درصد میزان آورده آن‌ها. این مراکز هر مقدار پول برای خرید به حساب نمایشگاه واریز می‌کردند بین 20 تا 30 درصد به آن اضافه می‌شد تا از بخش مجازی بتوانند برای دانشگاه کتاب بخرند. میزان واریزی، میزان یارانه دریافتی، میزان مصرف، تعداد و عناوین کتاب‌ها که در سال گذشته حدود 300 کتابخانه از این امکان استفاده کردند، با تفصیل و جزییات دقیق ثبت شده است، پس از پایان نمایشگاه هم مقدار یارانه مصرف‌نشده به حساب دانشگاه مبدا بازگردانده شد. حالا از این جدول چنین تحلیلی فهمیده می‌شود؟
‌در بخش درآمدها هم همین‌طور. در جدول ارائه‌شده، درآمدها البته ناقص آمده است که بعدا عرض می‌کنم. پس نکته نخست این‌که شیوه تنظیم جدول درست نیست و صرفا یک صورت ابتدایی از مخارج و درآمدها را بدون تدقیق و تبیین منتشر کرده‌اند. گویی عددها را بدون توضیح ریخته‌اند توی گور دسته‌جمعی و خاک ابهام ریخته‌اند بر سرشان تا مجهول بمانند.
ب. درباره برخی عددها
1. هزینه ناهار
نمایشگاه در 11 روز برگزار، اما از ماه‌ها قبل تدارک آن آغاز می‌شود. از چند هفته قبل به تدریج وسایل مورد نیاز نمایشگاه از انبارها به محل نمایشگاه منتقل می‌شود. آماده‌سازی سالن‌ها و بخش‌های مختلف و مهیاساختن 120 هزار مترمربع فضای مسقف و چندصدهزار مترمربع فضای نمایشگاهی چه مقدار فعالیت لازم دارد؟ چند نفر نیرو لازم است؟ چه تعداد افراد در بخش‌های مختلف پای‌کار هستند؟ این‌ها آدمی‌زادند و غذا می‌خورند. این‌ها همکاران نمایشگاه در بخش‌های اجرایی و پشتیبانی و تبلیغات و روابط عمومی و کمیته‌های مختلف دیگر و کارگران و همکاران خدمات هستند. برخی‌ها نیز سه نوبت در محل کار استقرار دارند.
حالا غیر از این‌ها که گفتم حدود 60 سازمان و نهاد با نمایشگاه همراه هستند که اکثرشان برای همراهی همدلانه‌شان قراردادی هم با نمایشگاه ندارند. این همراهان نمایشگاه هم آدمی‌زادند و حداقل برای زحمتی که به عهده گرفته‌اند به رسم ادب برایشان غذا درنظر گرفته می‌شود. عزیزان نیروی انتظامی، صدا و سیما، پست، بانک، راهنمایی و رانندگی، خبرنگاران، آتش‌نشانی، هلال‌احمر، اورژانس، شهرداری و... این‌ها هر روز چندهزار نفر هستند. توجه کنید نمایشگاه کتاب کار بزرگی است و ابعاد بزرگی دارد و افراد متعددی در برگزاری آن همکاری می‌کنند.
برخی از پیمانکاران نمایشگاه هم به‌جای بخشی از مبلغ قراردادشان تعدادی غذا دریافت می‌کنند مثلا پیمانکاری که در نمایشگاه 500 نفر نیرو دارد و باید به آن‌ها غذا بدهد توافق می‌کند هزینه غذا از مبلغ قراردادش کسر شود و به‌جای آن به نیروهایش غذا داده شود و این تعداد غذا هم به سفارش غذای نمایشگاه اضافه می‌شود.
جزییات تعداد غذای هر روز و هر بخش در اسناد نمایشگاه موجود است.
2.درآمدها
این بخش جدول البته قسمت پنهان کردن خرگوش در کلاه شعبده‌باز است. مهم‌ترین درآمد نمایشگاه که درآمد حامی اصلی آن یعنی بانک ملی است و 40 میلیارد تومان بوده غیب شده است. درآمد دیگر حدود 14میلیارد تومان است که پرداختی ناشران از هزینه ارسال مرسولات پستی است. حدود 10 میلیارد تومان از درآمدهای جانبی دیگر نمایشگاه هم ذکر نشده است.
در مجموع درآمدها حدود 115 میلیارد تومان بوده است اما در جدول 50 میلیارد تومان بیان شده است. 
3.یارانه هزینه نیست
درآمیختن یارانه و هزینه از مغلطه‌های این کار است. دولت باید تلاش کند هزینه را کاهش و یارانه کتاب را افزایش دهد. اینها را با هم جمع نکنید.
تلاش وزارت فرهنگ باید این باشد که نمایشگاه خرجش و حتی‌المقدرهزینه‌های اجرایی‌اش را خودش تامین کند یا در این مسیر حرکت کند. در دوره قبل بر این موضوع تاکید داشتیم، همچنین وزارتخانه بایدهمزمان تلاش کند یارانه خریداران کتاب را تا حد ممکن افزایش دهد.
برگزارکنندگان نمایشگاه باید تلاش کنند، غیر از دانشجویان، اساتید و طلاب، دیگر اقشار و گروه‌ها هم از یارانه خرید برخوردار شوند و یارانه فعلی هم افزایش یابد. طبق آیین‌نامه نحوه پرداخت یارانه در حوزه نشر و مطبوعات مصوب 11388/8/13 هیات وزیران، نخستین گروهی که بایدیارانه دریافت کنند دانش‌آموزان به ویژه دبیرستانی‌ها هستند (1) وهیچ‌وقت هم چنین اعتباری در اختیار نمایشگاه نبوده است. در دوره قبل این مصوبه معطل را پیگیری کردیم. زیرساخت لازم دارد که در بخش مجازی فراهم شد، اگر اعتبارش را به نمایشگاه بدهند باید به دانش‌آموزان یارانه تعلق بگیرد؛ اما این مهم تاکنون محقق نشده است.
تلاش کردیم، زیاد هم دویدیم، ذهن‌ها آماده شد، بسیار امیدوار بودیم، سال گذشته این یارانه را دریافت کنیم، محل تامین آن هم تعیین و جلساتش برگزار شد؛ رییس‌جمهور دستور داد، وزیر پیگیری کرد، طی مکاتبات متعدد، جلسات و تلفن‌ها و … سال گذشته به نتیجه نرسیدیم، اما می‌شود. احمدوند عرضه نداشت، دیگری همت کند، حتما می‌شود. اما اگر شد این یارانه است، هزینه نیست. اگر مثلا دو هزار میلیارد تومان یارانه دادیم به مردم که از نمایشگاه کتاب بخرند معنی آن این می‌شود که هزینه‌های نمایشگاه را چند 10 برابر کرده‌ایم؟ نه جانم! یارانه، کمک دولت است، هزینه نیست، هر چقدر بیشتر شود خوب است، عالی است. پس یارانه را با هزینه جمع نبندید و ننویسید هزینه نمایشگاه بیش از 220 میلیارد تومان شد، نه خیر. هزینه نمایشگاه 132 میلیارد تومان بود؛ به تقریب. یارانه نمایشگاه هم حدود 95 میلیارد تومان بود.
یک بار مرور کنم؛ هزینه اجرای نمایشگاه حدود 132 میلیارد تومان و درآمد نمایشگاه حدود 115 میلیارد تومان بود. مابه‌التفاوت این یعنی هزینه اجرایی نمایشگاه از محل بودجه دولتی حدود 17 میلیارد تومان بوده است. هزینه دولت 17 میلیارد تومان برای اجرا بود نه 220 میلیاردتومان. دولت به اجرای نمایشگاه این مقدار کمک کرده است و بقیه پول دولت بین خریداران برای خرید مستقیم و شفاف توزیع و وارد چرخه نشر شده است. امیدوارم روشن باشد.
حالا این مقدار را هم می‌شود کمتر کرد و دست نمایشگاه کامل در جیب خودش باشد. مسیر همین بود و قاعدتا امسال باید چنین می‌شد. البته سال قبل هم اگر در لحظات آخر دوستان مستمرالعنایه مانع امضای قرارداد حمایتی پست بانک نمی‌شدند، می‌شد به استقلال مالی رسید.
ج. چند جمله دیگر
به حضرات جدول‌ساز کاری ندارم اما از اهل قلم و کتاب تقاضا می‌کنم برای تحلیل عدد و گزارش‌های مالی تامل بیشتری داشته باشند. خوب است به این‌ها هم التفات داشته باشند:
1.هر نوع قراردادی در نمایشگاه طبق آیین‌نامه مالی و بر اساس فراخوان‌های منتشرشده در رسانه‌ها و مناقصه و مناسب‌ترین پیشنهاد در کمیته مالی منعقد می‌شود. اسناد آگهی‌ها و پیشنهادها و صورت‌جلسات کمیسیون مالی موجود و قابل مراجعه و استناد است.
2. نمایشگاه گوهری است قیمتی قدردان آن باشیم. مردم این نمایشگاه را دوست دارند، حواسمان به محبوب مردم باشد. اولین بازدیدکننده نمایشگاه سال قبل که چند دقیقه قبل از شروع ساعت رسمی وارد شبستان مصلی شده بود مرد کهنسال، شیک‌پوش و سرزنده‌ای بود. به او گفتم زود آمده‌اید قربان؟ گفت اشتیاق دارم. ساکن سوئد هستم سالی یک بار تهران می‌آیم و آمدنم را جوری تنظیم می‌کنم به نمایشگاه کتاب برسم. از این خاطرات آدم‌ها میلیون‌ها در ذهن جای دارد.
زمانی که وزیر فرهنگ قطر وارد شبستان شد عظمت حضور مردم در نمایشگاه او را به تحسین واداشت؛ چرا که جمعیت حاضر در نمایشگاه تهران در همان روز از کل جمعیت مردم قطر بیشتر بود. از این واکنش‌ها بسیار بسیار دیدم.
3. نمایشگاه نقاط قوت بسیاری دارد که طی سال‌ها و با زحمت افراد متعددی به‌دست آمده است، نقاط قوتش را ستایش کنید. نقاط ضعف هم دارد و باید عالمانه و دقیق نقد شود. حتی هرس کنید، اما پیشنهاد من این است این مجموعه را هم ملاحظه بفرمایید. برای نخستین بار در سال قبل کار تحلیلی خوبی در 9 جلد ویژه نمایشگاه کتاب تهران به همت مجریان نمایشگاه تولید شد. این‌ها را ببینید. هم کار آماری است هم تحلیل محتواست هم نظرسنجی است هم گردآوری نظرات مختلف است. مدیران نمایشگاه هم بخوانند برای آن‌ها که واجب است. https://tibf.ir/page/ 66bdaaa9210000270038ba83
4.راه‌انداختن فروش مجازی در نمایشگاه کتاب و تمرکز یارانه در آن سبب شد مصرف یارانه‌ها که قبل از آن مبهم و غیرقابل اطمینان بود کاملا شفاف شود. معلوم شد هر فردی چه مقدار یارانه دریافت و خرید کرده است. نتایج آماری مهمی هم برای تحلیل رفتار و مصرف فرهنگی مردم داشته است. شفاف کردن ده‌ها میلیارد تومان یارانه، دستاورد مهمی بود که به همت همکاران در دوره قبل اتفاق افتاد.
فایده دیگر آن تمرکز بیشتر محیط فیزیکی نمایشگاه به برنامه‌های ترویجی و تقویت رویکرد نمایشگاهی در مقابل رویکرد فروشگاهی آن بود.
درباره نمایشگاه و برخی مسائل آن البته حرف‌های دیگری هست که فعلا می‌گذریم. برای مسئولان و همکاران بخش‌های مختلف نمایشگاه آرزوی توفیق دارم. می‌دانم کارشان سخت است و برایشان دعا می‌کنم.
ان‌شاءالله نمایشگاه پیش‌ رو برای ناشران و جمعیت کتاب مبارک و فرصتی باشد برای بهره‌مندی همه مردم و همه چرخه نشر از نمایشگاه کتاب.
یهدی الله لنوره من یشاء
یاسر احمدوند
اردیبهشت 1404
(1) - آیین‌نامه نحوه پرداخت یارانه در حوزه نشر و مطبوعات مصوب 11388/8/13هیات وزیران
ماده2ـ پرداخت یارانه مصرف‌کنندگان کتاب به شیوه‌های زیر صورت می‌گیرد:
انتشار کارت اعتباری یا بن ارزشی خرید کتاب برای استفاده اقشار جامعه با اولویت گروه‌های زیر:
الف ـ دانش‌آموزان به ویژه در مقطع دبیرستان.
ب ـ دانشجویان در مقاطع کاردانی، کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری.
ج ـ طلاب علوم دینی در مقاطع مقدماتی، سطح و خارج.
د ـ اساتید اهل قلم و فرهیختگان برجسته کشور.»