پیام مازند - بنه یا پسته کوهی، گیاهی مقاوم و پرخاصیت است که در ارتفاعات زاگرس و مناطق کوهستانی ایران رشد می‌کند. این درخت که با شرایط سخت محیطی سازگاری دارد، میوه‌ای مغذی و سالم تولید می‌کند که خواص بسیاری از جمله تقویت سیستم ایمنی، کاهش فشار خون و بهبود عملکرد دستگاه گوارش را به همراه دارد. علاوه بر مصرف خوراکی، صمغ بنه (سقز) در صنایع دارویی و آرایشی نیز کاربرد گسترده‌ای دارد. بنه به‌عنوان یک گیاه بومی، در درمان‌های سنتی و تهیه خوراکی‌های لذیذ نیز نقش مهمی ایفا می‌کند.
بنه یا پسته کوهی، گوهری ارزشمند از دل طبیعت ایران است که بیشتر در ارتفاعات زاگرس و مناطق بکر غرب و جنوب غرب کشور می‌روید. این درخت مقاوم در زبان‌های مختلف با نام‌هایی چون پسته آتلانتیک، قزوان، ون، ونوشک و کلخنگ شناخته می‌شود. بنه به دلیل سازگاری با اقلیم‌های خشک و کم‌آب و رشد در زمین‌های صخره‌ای، کاملاً ارگانیک و عاری از هرگونه سموم و کودهای شیمیایی است. میوه آن با طعم دلنشین و خواص غذایی و دارویی فوق‌العاده، از گذشته تاکنون جایگاهی ویژه در طب سنتی و فرهنگ غذایی ایرانیان داشته است. بسیاری از متخصصان تغذیه، ارزش غذایی بنه را فراتر از پسته معمولی می‌دانند. بنه علاوه بر مصرف آجیلی، در صنایع مختلف دارویی و آرایشی نیز کاربرد دارد و انتخابی عالی برای علاقه‌مندان به تغذیه سالم و طبیعی به شمار می‌آید.
بنه چیست؟
درخت بنه با نام علمی Pistacia Atlantica از بومی‌ترین و ارزشمندترین گونه‌های پسته وحشی ایران است و با نام‌هایی مانند پسته کوهی، کلخنگ و سقز شناخته می‌شود. این گونه مقاوم در ایران شامل دو نوع است: P. khinjuk (کلخنگ) که زیرگونه ندارد و P. Atlantica (بنه یا چاتلانفوش) با سه زیرگونه موتیکا، کردیکا و کابولیکا. گستره طبیعی بنه از جزایر قناری تا پاکستان ادامه دارد و ایران، به‌ویژه نواحی زاگرس، خاستگاه اصلی آن است. بنه به دلیل دارا بودن خواصی همچون ضدمیکروبی، محرک جنسی، کاهش‌دهنده فشار خون و تأثیر مثبت در درمان بیماری‌های دهان و دندان، مشکلات گوارشی، کبدی، اختلالات مجاری ادراری و سیستم تنفسی، قرن‌ها مورد استفاده قرار گرفته است.
گونه های اصلی بنه
1. گونه (P. khinjuk) خنجک یا کلخنگ
کلخونگ با نام علمی (PISTACIA KHINJUK) در انگلیسی (Lentisque Bombay) یک نوع درخت از تیره بنه و شبیه به بن می‌‏باشد. میوه این گونه دارای شباهت ‏های زیادی به بنه اما کوچک و ریزتر از آن، با پوسته ای نرم است. درخت کلخونگ یا Pistacia khinjuk گونه‏ ای از گیاهان خانواده آناکاردیسیا (Anacardiaceae) بومی مصر، غرب آسیا و مناطقی از هیمالیا است. نام این گونه (khinjuk) از نام گیاه خنجک در افغانستان گرفته شده است. درخت خنجک یا کلخنگ دارای برگچه هایی به نسبت بزرگتر از برگچه های درخت بنه است. میوه کلخنگ به شکل تخم مرغی بسیار کوچک به طول 5mm است که بصورت نارس جمع آوری شده و با پوست به صورت خوراکی مصرف می‌گردد. از این گونه در ایران برای پیوند پسته معمولی بعنوان پایه استفاده می‌شود. درخت خنجک در مناطق جنوب، جنوب شرقی، غرب، مرکز و شرق ایران می‌روید.

2. گونه (P. Atlantica) بنه یا چاتلانقوش
بنه یا پسته کوهی (Pistacia Atlantica) یکی از باارزش‌ترین گونه‌های گیاهی مناطق کوهستانی زاگرس است که به‌صورت خودرو رشد می‌کند. این درخت شبیه پسته معمولی است و ارتفاع آن تا 7 متر می‌رسد. برگ‌هایش مرکب از 9 تا 11 برگچه بوده و گل‌های خوشه‌ای قرمز دارد که در رنگرزی کاربرد دارند. میوه آن ابتدا قرمز و سفت است و هنگام رسیدن قهوه‌ای می‌شود. فصل گل‌دهی بنه اوایل بهار است. بخش‌های مختلف درخت مانند پوست، برگ، میوه نارس و مغز دانه رسیده، در مصارف خوراکی و دارویی استفاده می‌شوند. همچنین از بنه صمغی به‌نام سقز استخراج می‌شود که به دلیل خواص دارویی، درمانی، صنعتی و غذایی ارزشمند است. سقز در تهیه آدامس طبیعی، داروهای گیاهی و صنایع مختلف کاربرد فراوانی دارد.

زیرگونه های چاتلانقوش

1. زیرگونه p. atlantica supsp. Cabolica کابولیکا
ویژگی اصلی این زیر گونه برگچه های نیزه ای است که در انتها باریک شده و طول آن ها 4-3 برابر عرض آن ها است. برگچه های این گونه بیضی تخم مرغ شکلی درازی است. این زیرگونه بیشتر در نواحی مرکز و جنوب شرقی کشور رشد می‌یابد و بندرت در نواحی کردستان دیده می‌شود.
2. زیر گونه p. atlantica supsp. Kurdica کردیکا
ویژگی اصلی این زیر گونه برگچه های چرمی و گوشتی است که دارای قاعده ای پهن، انتهائی باریک و حاشیه ای راست است. ابعاد این گونه 3/5×8 و ابعاد میوه آن 10-8×8-5 میلیمتر است. این زیر گونه بیشتر در نواحی شمال شرقی، غرب و مرکز ایران یافت شده و در جنگل های استان کردستان نیز به وفور وجود دارد.
3. زیر گونه p. atlantica subsp mutica موتیکا
این زیر گونه دارای برگ هایی چرمی و کوچک با ابعاد 2-1/5×4 سانتی متر و حاشیه محدبی است. میوه این گونه کوچک است ( حدود 7 میلی متر ). این زیر گونه مشهورترین نوع بنه در ایران است که تقریباً در تمامی نقاط کشور یافت می‌شود. میوه ی هر سه گونه از نظر شکل ظاهری و همچنین ضخامت پوسته چوبی و پوسته سبز تقریبا تفاوتی با هم ندارند و تنها از نظر سایز میوه و شکل ظاهری برگها تفاوتهای مشاهده می‌شود. 
ایستگاه خواندنی: بنه برای لک صورت : درمان قطعی و طبیعی برای پوست روشن و بدون لک
پراکندگی گونه های مختلف درخت بنه در سطح کشور
زیرگونه کابولیکا:
استان هرمزگان: بندرعباس، کوه گنو، برخون، حاجی آباد، سیرجان
استان کرمان: جیرفت، جازموریان، بم، زاهدان
استان سیستان و بلوچستان: 50 کیلومتری جنوب زاهدان، جاده میرجاوه، بزمان، گوربند، چاه بهار، تفتان
زیرگونه موتیکا:
استان آذربایجان: جنوب غربی خلخال
استان اصفهان: سمیرم، پادنا، چاه قنداب، فریدونشهر، شهرضا
استان چهارمحال و بختیاری: لردگان، بروجن
استان یزد: تفت
استان کهکیلویه و بویر احمد: دوگنبدان، یاسوج
استان فارس: نور آباد، نهریز، سروستان
استان کرمان: بافت
استان خراسان: نیشابور، کاشمر
استان سمنان: توران
استان تهران: کوه دشته، جاجرود
زیرگونه کوردیکا:
استان کردستان: مریوان، بانه
استان آذربایجان: ارومیه، قویون داغی
استان کرمانشاه: دالاهو
استان ایلام: اطراف ایلام
استان لرستان: خرم آباد، دریاچه گهر
استان کهکیلویه و بویراحمد: یاسوج
استان تهران: الموت
شیره درخت بنه

درخت بنه در پوست داخلی خود مجاری تراونده‌ای دارند که صمغ از آن‌ها خارج می‌شود. با ایجاد شکاف روی پوست، این صمغ به شکل مایعی غلیظ تراوش می‌کند. در گذشته گمان می‌کردند صمغ از داخل چوب خارج می‌شود، به همین دلیل شکاف‌ها را عمیق‌تر می‌زدند. تراوش صمغ هم‌زمان با شروع فعالیت کامبیوم و باز شدن برگ‌ها آغاز می‌شود و در تیر و مرداد به اوج می‌رسد. با شروع دوره استراحت درخت و ورود به زمستان، تولید صمغ متوقف می‌شود. میزان صمغ‌ دهی بنه وابسته به شرایط محیطی همچون رطوبت، نور، حرارت و بارندگی است. در تابستان‌های خشک، تولید صمغ به‌طور منظم ادامه دارد، اما عواملی چون وزش بادهای گرم یا آفتاب‌زدگی ممکن است باعث کاهش یا توقف کامل تراوش صمغ شوند.
مراحل برداشت بنه

میوه بنه در سه مرحله برداشت می‌شود:
مرحله اول: میوه نارس، کوچک و توخالی با پوسته سبز کم‌رنگ و شکننده.
مرحله دوم: هسته سخت شده و مغز در حال تشکیل، با پوسته سرخ آخرایی و طعم ترش.
مرحله سوم: میوه رسیده با هسته سخت، پوسته سبز متمایل به آبی و مغز کامل.
خواص و مواد مغذی بنه

برخی از مواد اصلی موجود در بنه شامل موارد زیر است:
1. پروتئین: بنه برای تقویت عضلات و سلامتی بدن مفید است.
2. چربی‌های سالم: به کاهش کلسترول بد و حمایت از سلامت قلب کمک می‌کند.
3. فیبر: به بهبود گوارش و کنترل قند خون کمک می‌کند.
4. ویتامین‌ها: شامل ویتامین‌های E، C، A و B برای تقویت ایمنی و انرژی است.
5. مواد معدنی: شامل کلسیم، آهن، پتاسیم و منیزیم برای سلامت استخوان‌ها و فشار خون مفید است.
6. آنتی‌اکسیدان‌ها: به کاهش التهاب و محافظت از بدن کمک می‌کند.
7. اسیدهای چرب امگا-3: این اسیدهای چرب به سلامت قلب و کاهش التهاب در بدن کمک می‌کنند.
طریقه مصرف بنه (پسته کوهی)
میوه نارس و رسیده بنه و هم چنین صمغ خام و فرآوری شده آن هر کدام دارای کاربردهای خوراکی و دارویی متنوعی دارد. بهره برداری و استفاده از بنه به طور کلی بدین شرح می‌باشد
· از میوه نارس بنه (بنه ته‌ر) برای خوشبو کردن و طعم دادن دوغ، ماست و روغن حیوانی استفاده می‌شود. چنان که مخلوط ونوشک ته‌ر با ماست و یا دوغ بسیار خوشمزه و رایج می‌باشد.
· از بنه ته‌ر در تهیه ترشی در کنار سایر سبزیجات نیز استفاده می‌شود. هم چنین در بعضی از غذاها به عنوان طعم دهنده (طعم ترش) نیز استفاده می‌شود.
· میوه رسیده بنه یکی از مهم ترین و پرمصرف ترین تنقلات و مصرف به صورت آجیلی در بین خانوادهها محسوب می‌گردد.
· از کوبیدن بنه و مخلوط کردن آن با خرمای زاهدی - در زبان کردی ایلامی ‌به آن زه‌ی (Zey) گویند. یک شیرینی سنتی به نام گمگه (Gemega) تهیه می‌شود، گمگه بسیار مقوی و دارای ماندگاری می‌باشد.
· از کوبیدن بنه و مخلوط کردن آن با توت و مغز گردو در منطقه اورامان کردستان یک شیرینی مقوی به نام (گوژمه) تهیه می‌شود.
· یکی دیگر از کاربردهای بنه استفاده از روغن مغز آن است که امروز با دستگاههای روغن گیری روغن مغز آن که خوراکی است به صورت جدا استخراج می‌شود و روغنی معطر و خوش بو است با خواص شگفت انگیز.
· بنه پودر شده را یکی از راه های مؤثر در درمان بیماری های معده می‌دانند.
· از بنه ته‌ر یا بهاره به عنوان یک دم نوش گیاهی در کنار سایر گیاهان دارویی برای رفع مسمومیت استفاده می‌شود.
· قاتق بنه یا آب بنه یه غذای ساده و در عین حال مقویه که در استان های کرمان و خراسان جنوبی با بنه سفت شده درست می‌شود.
· در شیرینی و دسرهای حاوی مغز جایگزین مناسب، اقتصادی و بسیار خوشمزه به جای گردو و پسته می‌باشد.
فرآورده‌های درخت بنه: از آجیلی و خوراکی تا درمان و زیبایی

مغز بنه: در دو نوع ماشی و لپه، خام یا بوداده، مناسب برای آجیل.
کره بنه طبیعی: کاملاً خالص، مناسب صبحانه و دسر.
روغن بنه: در سه نوع روغن مغز، پوست و سقز بنه.
روغن مغز بنه: تحمل حرارت بالا، مناسب آشپزی و تقویت قوای جنسی، بهبود تنفس، درمان تکرر ادرار و ترک لب.
روغن پوست بنه: بوی مطبوع، مناسب محصولات آرایشی، درمان لک، خشکی و مشکلات پوستی.
روغن سقز بنه: ضدالتهاب قوی، ضدآفتاب، نرم‌کننده، ضد قارچ و مناسب زخم‌های عمیق.
صمغ یا سقز بنه : به‌صورت آدامس، قرص کپسول؛ موثر در بهبود مشکلات گوارشی، دهانی، فشار خون و سلامت دندان‌ها. اسانس و عرق سقز: مورد استفاده در صنایع غذایی، دارویی و آرایشی با خواص آرام‌بخش و ضدباکتریایی. صابون بنه: مورد استفاده در صنایع آرایشی و بهداشتی با خواص نرم‌کننده، ضدالتهابی و تقویت‌کننده پوست.
مقایسه پسته کوهی با دیگر مغزها

ویژگی‌ها	پسته کوهی (بنه)	پسته عادی	گردو	بادام
کالری	500 کیلوکالری	560 کیلوکالری	654 کیلوکالری	575 کیلوکالری
پروتئین	18 گرم	21 گرم	15 گرم	21 گرم
چربی کل	45 گرم	45 گرم	65 گرم	49 گرم
چربی غیراشباع	35 گرم	38 گرم	47 گرم (شامل امگا 3: 9)	39 گرم
فیبر غذایی	10 گرم	10. 3 گرم	6. 7 گرم	12. 5 گرم
کربوهیدرات	28 گرم	28 گرم	14 گرم	22 گرم
کلسیم	150 میلی‌گرم	105 میلی‌گرم	98 میلی‌گرم	264 میلی‌گرم
آهن	4 میلی‌گرم	4. 2 میلی‌گرم	2. 9 میلی‌گرم	3. 7 میلی‌گرم
منیزیم	130 میلی‌گرم	121 میلی‌گرم	158 میلی‌گرم	270 میلی‌گرم
پتاسیم	950 میلی‌گرم	1025 میلی‌گرم	441 میلی‌گرم	705 میلی‌گرم
ویتامین E	3 میلی‌گرم	2. 9 میلی‌گرم	0. 7 میلی‌گرم	25. 6 میلی‌گرم
طبع	گرم و خشک	گرم و خشک	گرم و خشک	گرم و خشک

بنه (پسته کوهی) نسبت به سایر مغزها مثل پسته معمولی، گردو و بادام مزایای خاصی دارد. این مغز ارزشمند سرشار از آنتی‌اکسیدان‌های طبیعی است که به تقویت سیستم ایمنی و کاهش التهاب کمک می‌کند. در مقایسه با پسته عادی فیبر، ویتامین C، کلسیم و آهن بیشتری دارد که برای سلامت استخوان و خون مفید است. همچنین خاصیت ضدعفونی‌کنندگی بنه، عملکرد گوارش را بهبود می‌‌بخشد. می‌‌توان با ترکیب با سایر مواد، طعمی دلپذیر ایجاد کرد. بنه به‌صورت خام، آسیاب‌شده یا حتی با استفاده از پوستش در ترکیبات غذایی قابل مصرف است و گزینه‌ای عالی برای یک رژیم سالم و کم‌چرب به شمار می‌‌آید.
نکات مهم و مضرات مصرف زیاد
مضرات مصرف زیاد مغز بنه
همانند هر ماده غذایی دیگر، مصرف زیاد پسته کوهی ممکن است مشکلاتی را ایجاد کند که شامل: زخم شدن دهان، کم اشتهایی، ناراحتی‌های گوارشی، مشکلات پوستی. بنابراین، مصرف آن باید در حد متعادل باشد تا از عوارض جانبی جلوگیری شود.
سوالات متداول کاربران درباره پسته کوهی
1. بنه بهتر است یا پسته؟
از نظر خواص دارویی و ارزش غذایی، بنه (پسته کوهی) قوی‌تر و مقوی‌تر از پسته معمولی است. چربی‌های مفید، آنتی‌اکسیدان و ویتامین‌های بیشتری دارد و برای سلامتی، به‌ویژه گوارش، قلب و پوست، مفیدتر است. اما از نظر طعم، در دسترس بودن و بازار فروش، پسته معمولی محبوب‌تر و سودآورتر است. پس بستگی دارد دنبال سلامتی هستی یا تجارت!
2. از کجا بنه بخریم؟
بنه را می‌‌توان از فروشگاه‌های آنلاین معتبر، عطاری‌ها، یا بازارهای محلی در مناطق کوهستانی خریداری کرد. همچنین برخی فروشگاه‌های محصولات ارگانیک نیز این محصول را عرضه می‌‌کنند.
1. قیمت بنه؟
قیمت بنه بسته به کیفیت، نوع بسته‌بندی و محل فروش متغیر است. به طور متوسط، قیمت هر کیلوگرم بنه خشک‌شده می‌تواند بین 150 تا 200 هزار تومان و قیمت مغز بنه خام بین 750 تا 800 هزار تومان می‌باشد. برای قیمت دقیق‌تر بهتر است از فروشگاه‌های آنلاین مانند ترب یا سایت مَژگ سوال بپرسید.
2. خوردن پسته کوهی در بارداری؟
پسته کوهی به دلیل خواص ضد التهابی و تقویت سیستم ایمنی، در دوران بارداری مفید است، اما باید با احتیاط مصرف شود. بهتر است قبل از مصرف پسته کوهی در بارداری، با پزشک مشورت کنید.
3. روغن پسته کوهی برای پوست؟
بله، روغن پسته کوهی به دلیل خواص ضد التهابی و مرطوب‌کنندگی، برای پوست مفید است. این روغن می‌تواند به درمان خشکی پوست، اگزما، و آکنه کمک کند و همچنین به ترمیم و جوانسازی پوست کمک می‌نماید.
4. پسته کوهی چاق‌کننده است؟
پسته کوهی به دلیل داشتن چربی‌های سالم و کالری، می‌تواند در صورت مصرف زیاد، منجر به افزایش وزن شود. اما مصرف آن به میزان معقول می‌تواند به حفظ وزن سالم کمک کند و در کنار سایر مواد مغذی، از آن بهره‌مند شوید.
5. پسته کوهی برای جوش صورت؟
پسته کوهی به دلیل خواص ضدباکتریایی و ضد التهابی خود، می‌تواند به کاهش جوش و آکنه کمک کند. مصرف روغن پسته کوهی و استفاده موضعی آن روی صورت می‌تواند به کاهش التهابات و درمان جوش‌ها کمک کند.
6. چطور پسته کوهی را بشکنیم؟
برای شکستن پسته کوهی، بهتر است از یک ابزار مخصوص شکستن پسته یا آچار مخصوص استفاده کنید. به دلیل سختی پوسته پسته کوهی، این کار سخت و دشوار به نظر می‌رسد، امروزه تجهیزات پیشرفته ای برای جدا کردن مغز و پوسته سخت بنه تهیه شده که کارگاههایی در ایران وجود دارد و این عمل را در حجم وسیعی انجام میدهد.
7. پسته کوهی برای کبد چرب؟
پسته کوهی به دلیل خواص آنتی‌اکسیدانی و ضدالتهابی، می‌تواند به بهبود عملکرد کبد و کمک به درمان کبد چرب کمک کند. این میوه دارای چربی‌های سالم است که می‌تواند برای درمان بیماری‌های کبدی مفید باشد، اما بهتر است در کنار رژیم غذایی سالم مصرف شود.
8. پسته کوهی و فشار خون؟
پسته کوهی به دلیل داشتن پتاسیم و ترکیبات مغذی، می‌تواند به تنظیم فشار خون کمک کند. مصرف متعادل پسته کوهی می‌تواند به کاهش فشار خون بالا کمک کند و به عنوان یک مکمل غذایی مفید برای افرادی که فشار خون دارند، عمل نماید.
منابع:
سلیمان بیگی, and ارزه گر. "مطالعه مروری خواص شیمیایی و شاخص‌های غذایی روغن بنه در مقایسه با روغن‌های زیتون، آفتابگردان و کانولا. استفاده‌های سنتی مردم ایلام از فراورده‌های درخت بنه." مجله دانشگاه علوم پزشکی ایلام 21.5 (2013): 1-13.‎
مقتدایی, and ایزدی مطلق. "اثر عصاره هیدروالکلی بنه بر بافت بیضه و هورمون تستوسترون در موش صحرایی نر نژاد ویستار." مجله پلاسما و نشانگرهای زیستی 1.2: 75.‎