بزرگنمايي:

پیام مازند - تعارض بانک مرکزی و رمزارزها در حیطه قانون‌گذاری
حجت‌الله فرزانی، کارشناس پولی و بانکی؛ موضوع رمزارزها را باید در چند دسته تعریف کرد. رمزارزهای جهان‌روا یا جهانشمول مانند بیت‌کوین ساختار غیرمتمرکز دارند و از این‌رو با سیاست‌گذاری‌های بانک‌های مرکزی دنیا که به‌شکل متمرکز هستند، در تعارض قرار دارند و به‌همین‌دلیل نمی‌توان گفت چرا بانک‌های مرکزی به‌سمت استفاده درست از این نوع دارایی دیجیتال حرکت نمی‌کنند.
چرخه و رویکرد سیاست‌گذاری در بانک مرکزی متمرکز است، در حالی که در چرخه رمزارزها این رویکردهای متمرکز وجود ندارد و تنها دفاتر تعریف‌شده‌ای وجود دارند که به‌صورت غیرمتمرکز فعالیت می‌کنند. از این نظر سازکارهای رمزارزهایی که برمبنای ماینینگ یا استخراج قرار دارند مانند بیت‌کوین غیرمتمرکز هستند و از این‌رو بانک‌های مرکزی دنیا نمی‌توانند تعاملی با آنها داشته باشند، بلکه تنها می‌توانند در معاملات مشکوک که به‌واسطه بیت‌کوین‌ها انجام می‌شود، رصد و نظارت داشته باشند. بانک مرکزی نمی‌تواند مانند کنترل حجم پول که در جامعه در حال‌ حاضر در بانک‌ها رصد می‌شود، کنترل متمرکزی بر رمزارزها داشته باشد.
پروژه رمزریال که بانک مرکزی در دست دارد، مشابه نوعی سازکار معامله با دارایی‌های دیجیتال است، اما این موارد فعلا درباره معاملات خرده انجام می‌شود. اگرچه سازکارش به‌شکل مستقیم در دست بانک مرکزی است، اما در حوزه پرداخت‌های زیر 15میلیون تومان است. این امکان به‌منظور تسهیلگری در مبادلات پول رمزنگاری‌شده ایجاد شده است و مشکلی ایجاد نمی‌کند و در راستای تسهیلگری مبادلات بوده و بخشی از نیاز جامعه را مرتفع کرده است.
دسته دیگر رمزارزهایی هستند که در مبادلات پولی دوجانبه و چندجانبه استفاده می‌شوند. این مسئله هم در راستای تسهیلگری برای دور زدن تحریم‌ها است که حکومت‌ها و دولت‌های مختلف استفاده می‌کنند و هم در زمینه استفاده از رمزارزهای غیرقابل‌رصد مانند بیت‌کوین است که باز هم برای دور زدن تحریم‌ها است.
اما پیش‌بینی آینده پول سنتی در برابر پول رمزنگاری‌شده موضوع دشواری است. در زمینه هوش‌مصنوعی که نظام بانکی را متحول و به تغییرات سرعت بخشیده، تنها واقعیت قابل‌رویت این است که بسیاری از سیاست‌گذاری‌ها از جمله صورتگری بازارها که به‌واسطه دولت‌ها اتفاق می‌افتاد، همه اینها در آینده و با ورود سازکارهای هوشمند و رشد فناوری اطلاعات از بین خواهند رفت.
تا آن زمان باید تعریف جدیدی از پول داشت، چراکه کارکردهای بانک‌های مرکزی دنیا به احتمال زیاد دستخوش تغییراتی خواهند شد که پیش‌بینی میزان و حدود این تغییرات و چگونگی تحقق آنها هم دشوار و هم زود است. اما به‌نظر می‌رسد بسیاری از سازکارهای بانک مرکزی از بین خواهند رفت و امکان و دیده‌بانی و رصد بسیاری از سیاست‌گذاری‌ها از سوی بانک مرکزی به‌احتمال زیاد، دستخوش تغییر و کاستی خواهد شد. در حال ‌حاضر بانک مرکزی در رابطه با رمزریال تلاشی برای همسو شدن با تغییرات و تغییر شکل پول فیزیکی داشته اما در حال ‌حاضر سیاست‌گذاری بانک مرکزی در حدود خرده‌فروشی است که اگر عملیاتی شود، مشکلی در بازار داخلی ایجاد نخواهد کرد، اما اگر قرار باشد در قالب یک رمزارز در مبادلات خارجی مورداستفاده قرار بگیرد، در حال ‌حاضر رمزریال ساختار و زیرساخت‌های لازم را برای آن دست مبادلات خارجی و قابلیت استفاده برای این موضوع را ندارد.
در رابطه با سکوهای مبادلاتی رمزارزها که مسدود شدند، به‌نظر می‌رسد باتوجه به سرعت و تغییری که در حوزه ارز دیجیتال در حال رخ دادن است، این حجم از بازار رمزارز قابل حذف کردن نیست و در عمل به این معنا است که اگر بر فرض تمامی این صرافی‌ها را مسدود کنند، پول‌هایی که در این بازار هست، اگر بخواهد نقد شود، بانک مرکزی باید تمامی این پول را ضمانت کند و بعید است بخواهد به‌راحتی چنین اتفاقی رخ دهد. در حال‌ حاضر بانک مرکزی دارایی‌های این صرافی‌ها را پشتیبانی نمی‌کند، اما برنامه‌هایی برای سیاست‌گذاری در رابطه با این حوزه از دارایی‌های دیجیتال دارد. قانون هم این وظیفه را برعهده بانک مرکزی قرار داده تا در این حوزه ورود پیدا کند و از طریق معاونت فناوری نوین بخواهد این موضوع را سیاست‌گذاری کند و همه جوانب را هم باید به‌ناچار در نظر بگیرد.
ریال دیجیتال فرقی با اسکناس فیزیکی ندارد
میثم حقیقی، کارشناس پولی و مالی؛ ابتدا باید ماهیت رمزریال را بررسی کرد و بعد در گام بعدی به تفاوت آن با ارزهای دیگر دیجیتال جهانی پرداخت. رمزریال با عنوان همان پول‌های بانک مرکزی است و ماهیتی شبیه به بدهی بانک مرکزی دارد، با این تفاوت که به‌شکل مجازی منتشر می‌شود و هدف بانک مرکزی این است که نقل و انتقال از طریق این ارز آسان اتفاق بیفتد و هزینه‌های چاپ پول و ضرب سکه کاهش پیدا کند.
اما پشتوانه رمزارزها چیست؟ این مسئله مهم است. ناشر آن بانک مرکزی و پشتوانه آن هم بانک مرکزی است. اما عمده ارزهای جهانی مانند بیت‌کوین و سایر ارزهای دیجیتال پشتوانه‌ای ندارند و ناشر آنها عمدتا معلوم نیست، اما خب در فضای ایمن تبادل می‌شوند. از این‌رو ارزریال هم همان اسکناس اما به‌شکل مجازی است و در تمامی تبادلات به‌جای اسکناس فیزیکی و معاملات از ریال دیجیتال استفاده شود.
اتفاقی که در حال‌ حاضر هم به‌واسطه موبایل‌بانک‌ها در حال رخ دادن است. رمزریال در واقع مانند همان پرداخت‌های مستقیمی است که توسط بارکدها در ایام کرونا انجام می‌شد و از همان زمان هم مرسوم‌تر شد. در تجربه جهانی هم نمونه ارز دیجیتالی که از سوی بانک مرکزی منتشر شده باشد، پتروارز ونزوئلا بود که در سال 2018 بانک مرکزی ونزوئلا به پشتوانه دارایی‌های فیزیکی از جمله طلا، الماس، آهن و نفت پتروارز را طراحی کرد و به‌دنبال این بود که برخی پرداخت‌های خود از جمله خرید بلیت هواپیما و حمل‌ونقل عمومی و حتی پرداخت مالیات برپایه این ارز اتفاق بیفتد، اما متاسفانه آن موضوع با شکست مواجه شد، چراکه نرخ بولیوار واحد پول ونزوئلا با کاهش ارزش شدید مواجه شد و با اینکه بانک مرکزی ناشر این ارز بود، خیلی با استقبال عمومی مواجه نشد و عملا به یک پروژه شکست‌خورده تبدیل شد.
امیدواریم که بانک مرکزی ما تجربه‌ای از این دست نداشته باشد. از طرفی اعتبار ارزریال هم بسیار مهم است. باید برای تبدیل کردنش به ارزهای دیگر، قابلیت ریسک هم داشته باشد که این موضوع به‌نظر من محال است. در تمام بانک‌های مرکزی دنیا هنوز رمزارزها را به‌عنوان پول رایج و رسمی نشناخته‌اند و اینکه بانک مرکزی ما بخواهد در این میان رمزریال منتشر کند، بعید است موفق از آزمون بیرون بیاید. برداشت شخصی من این است که ریال دیجیتال فرقی با اسکناس فیزیکی ندارد و فقط می‌توانید به این واسطه پرداخت‌های الکترونیک داشته باشید.
با در نظر گرفتن نظریه مقداری پول، ریال‌دیجیتال شاید بتواند در سرعت گردش پول تاثیر داشته باشد، چراکه راحت‌تر و سریع‌تر از پول فیزیکی، گردش پول اتفاق می‌افتد.
به‌عنوان‌مثال سرعت گردش یک واحد رمزریال 10برابر یک واحد پول فیزیکی است. از این نظر چون سرعت گردش پول را افزایش می‌دهد، در صورت موفقیت نیاز به نقدینگی کمتری در جامعه وجود خواهد داشت. باتوجه به اینکه هزینه تمام‌شده چاپ پول فیزیکی برای بانک مرکزی بسیار است، حسن دیگرش می‌تواند این باشد که حداقل هزینه چاپ پول برای بانک مرکزی کاهش پیدا کند. مهم‌ترین موضوع این است که باید درباره چیستی رمزریال شفاف‌سازی و پشتوانه آن از سوی بانک مرکزی تعیین شود.
سخن پایانی
ارزهای مجازی، نظام پولی بانکی و فلسفه وجودی آنها را به‌چالش کشیده است. این چالش‌ها تنها به نظام پولی و بانکی محدود نمی‌شود و دامنه آن به‌حدی گسترده است که کلیت اقتصاد و سیاست را متاثر کرده است. انقلاب در زمینه فناوری منجر به کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل، تولید و ارتباطات در مقیاس جهانی شده و تجارت جهانی را تسهیل کرده است. فناوری بلاک‌چین نمادی از تغییر شکل مبادلات جهانی در عرصه بین‌الملل است. پیشرفت در رمزنگاری، اتصال جهانی و قدرت محاسباتی موجب ایجاد زیرساخت‌هایی شده است. پیشرفت‌هایی که موجب جهش‌هایی در اقتصاد شده است، چراکه این ظرفیت را دارد که از معماری‌هایی که به‌طورسنتی بر عملکرد صحیح و روان بازارهای مالی نظارت می‌کنند، بکاهد. با پیشرفت فناوری و افزایش استفاده از فضای مجازی، به‌کار بردن ارزهای دیجیتال برای انجام مبادلات به‌جای پول کاغذی با حجم بزرگ و غیرقابل‌حمل رواج بیشتری یافته است.
پرداخت‌های بسیاری این روزها در اقتصاد به‌صورت دیجیتال و غیرنقدی انجام می‌شود. روش‌های پرداخت جدید همزمان با رشد و گسترش فناوری و توزیع بازوهای هوش‌مصنوعی به تمام حوزه‌های الکترونیک امری اجتناب‌ناپذیر است که نیاز به انعطاف قانون در تمامی مبادی و مواد و قوانین بانکی و نظام پرداخت دارد. به‌بیان دیگر، وضعیت ایران در شاخص‌های اجتماعی و اقتصادی مانند تولید ناخالص داخلی، رشد اقتصادی، نرخ تورم، نرخ ارز، نرخ بهره‌وری و همچنین درجه باز بودن اقتصاد و وابستگی به کالای استراتژیک نشان از آسیب‌پذیری اقتصاد ایران در برابر تنش‌های داخلی و خارجی دارد. در اقتصاد کشور ما به‌دلیل نداشتن سرعت بالا در انتقالات بین‌المللی و چالش‌های فقهی باعث شده از نظر حقوقی این نوع ارز به‌عنوان پول قانونی پذیرفته نشده و آن را مشابه نوعی پول بدون پشتوانه فرض کرده و به‌دلیل عدم‌نظارت خاص آن را همواره با نوعی ریسک در سرمایه‌گذاری مواجه کرده است. اما به‌اعتقاد کارشناسان، پیش‌بینی آینده پول سنتی در برابر پول رمزنگاری‌شده، موضوع آسانی نیست. هوش‌مصنوعی نظام بانکی را به‌شدت متحول کرده و تنها واقعیت قابل‌رویت این است که نقش بازارسازهای سنتی که به‌واسطه دولت‌ها اتفاق می‌افتاد، در آینده و با ورود سازکارهای هوشمند و رشد فناوری اطلاعات از بین خواهد رفت.