پیام مازند - روانشناسان می‌گویند دلایل افسردگی فصلیِ پاییزی متعدد و تا حدی نامشخص است اما شناخته‌شده‌ترین علت آن، کمبود نور خورشید است که ناشی از تغییر فصل و کوتاه شدن روزها است.
به گزارش برنا؛ روزهای آخر شهریور، بحث جالبی بین کاربران تابستان‌دوست و پاییزدوستِ شبکه ایکس (توییتر سابق) پیش آمده بود که تقریبا ترِند شد.
در این بحث، طرفداران پاییز خیلی خوشحال بودند که تابستان بالاخره دارد نفس‌های آخر را می‌کشد و فصل دوست‌داشتنی‌شان از راه می‌رسد. هواداران تابستان هم می‌گفتند پاییز چه دارد غیر از اندوه و افسردگی و روزهای کوتاه غم‌انگیز و شب‌های طولانی طاقت‌فرسا؟
اما پاییز واقعا چه خاصیتی دارد که بعضی‌ها را دچار افسردگی می‌کند و غم و اندوه و اضطراب برای آنها به دنبال دارد؟ آیا اختلال افسردگی پاییزی، دلایل علمی و پزشکی دارد یا ساخته و پرداخته‌ی باور عامه است و خرافه‌ای بیش نیست؟
افسردگی پاییزی واقعیت دارد؟ خیلی‌ها تصور می‌کنند که افسردگی پاییزی، زاییده ذهن خود ما است و واقعیت علمی ندارد. مخالفانِ این اختلال فصلی معتقدند که همه چیز دست خود ما است و این که تغییر فصل موجب افسردگی در ما شود، عوامانه است. اما متخصصان تاکید دارند که اتفاقا این اختلال مبنای علمی دارد و تغییر فصل می‌تواند روی خلق و خوی بسیاری از افراد در هر جغرافیایی تاثیر بگذارد و حتی امور روزمره برخی از آنان را مختل سازد.
بسیاری از افراد در سراسر جهان در فصل‌های مختلف سال به‌ خصوص پاییز و زمستان دچار تغییرات خُلقی و عاطفی می‌شوند که متخصصان از آن با عنوان «افسردگی فصلی» یاد می‌کنند. افسردگی فصلی یا اختلال عاطفی فصلی با نام اختصاری SAD یا Seasonal Affective Disorder نوعی از اختلال روانی یا افسردگی مرتبط با تغییر فصل است‌. این اختلال هر سال تقریباً در زمان مشخصی آغاز می‌شود و بعد از اتمام آن فصل پایان می‌یابد.
افسردگی فصلی مثل بقیه اختلالات روانی نه به جنسیت خاصی محدود است و نه در سن و سال خاصی رخ می‌دهد. این اختلال می‌تواند در همه سنین رخ دهد، اما برخی مطالعات نشان می‌دهد که افسردگی‌های فصلی در افراد بالای 45 سال 2 برابر افراد دیگر است و زنان 4 برابر بیشتر به این اختلال مبتلا می‌شوند. البته برخی مطالعات نیز گروه سنی 18 تا 30 سال را گروهی عنوان می‌کنند که بیشتر دچار این اختلال می‌شوند.

ارتباط کمبود نور خورشید و بروز افسردگی به گفته روانشناسان، دلایل افسردگی فصلیِ پاییزی متعدد و البته تا حدی نامشخص است اما شناخته‌شده‌ترین علت آن «کمبود نور خورشید» است که ناشی از کوتاه شدن روزها است. اما کمبود نور خورشید چه ارتباطی با افسردگی دارد؟
مطهره شریفی، مشاور و روانشناس می‌گوید: کمبود نور خورشید باعث می‌شود که تولید هورمون‌های ملاتونین و سروتونین در مغز مختل شود یا سطح آن پایین بیاید. ملاتونین، هورمونی است که ساعت بدن و الگوهای خواب و ساعت‌های بیولوژیکی انسان را تنظیم می‌کند. سطح ملاتونین در شرایط تاریک بالا می‌رود و کمک می‌کند تا خوب بخوابیم. سطح سروتونین هم در شرایط نور بالا می‌رود و کمک می‌کند تا صبح سرحال و خوشحال از خواب بیدار شویم.
این روانشناس ادامه می‌دهد: البته درست است که تغییر در ترشح ملاتونین و تغییر ساعت خواب در فصل پاییز ممکن است در بدن همه افراد رخ بدهد، اما این تغییرات در همه افراد به یک شکل و یکسان نیست. مثلا بدن خیلی از افراد به راحتی با فصل جدید تطبیق پیدا می‌کند و الگوی خواب آنها با تغییر فصل هیچ تغییری نمی‌کند. منظورم این است که تغییر فصل لزوما باعث افسردگی فصلی در همه آدم‌ها نمی‌شود.
علائم این اختلال را بشناسید افسردگی پاییزی می‌تواند در هر فردی دلیل جداگانه‌ای داشته باشد؛ از تغییر فصل و کاهش نور خورشید و تغییرات بیولوژیکی و تغییر زمان خواب گرفته تا کمبود ویتامین دی و کاهش فعالیت‌های فیزیکی و عوامل ژنتیکی و محل سکونت می‌توانند در بروز و تشدید این اختلال اثرگذار باشند.
شریفی با اشاره به این که ترکیبی از این عوامل می‌تواند باعث ایجاد افسردگی پاییزی در افراد شود، می‌گوید: بعضی‌ها این اختلال را تحمل می‌کنند تا فصل بگذرد، بعضی‌ها به خاطر این اختلال از فعالیت‌های روزمره خود می‌مانند، بعضی‌ها هم اصلا باور ندارند که افسردگی فصلی، یک اختلال است.
این روانشناس درباره این که افسردگی پاییزی چه علائمی دارد، توضیح می‌دهد: علائم افسردگی فصلی می‌تواند مشابه علائم اختلال افسردگی باشد. به همین دلیل گاهی تشخیص SAD از انواع دیگر افسردگی دشوار است. اما مهم‌ترین علائم بارز و معمول آن غم و اندوه، بی‌حوصلگی و خستگی، بی‌خوابی یا بدخوابی، دلشوره و اضطراب شدید، گریه بی‌دلیل، کاهش اعتماد به نفس، پرخوری، افزایش وزن، تمایل به تنهایی، مشکل در تمرکز، اختلال شدید در تصمیم‌گیری‌ها، کاهش میل جنسی، پرخاشگری و کاهش آستانه خشم هستند.
افسردگی پاییزی و افسردگی زمینه‌ای یکی نیستند افسردگی پاییزی بیشتر یک واکنش موقت به تغییرات فصلی و نور خورشید است و ممکن است در افراد مختلف حتی افرادی که زمینه افسردگیِ قبلی ندارند هم رخ دهد. این را شریفی می‌گوید و ادامه می‌دهد: البته تاکید می‌کنم که افسردگی پاییزی و افسردگی زمینه‌ای دو وضعیت مختلف هستند و تمام افرادی که دچار افسردگی فصلی می‌شوند، لزوما مبتلا به اختلال افسردگی نیستند. ولی کسی که اختلال افسردگی دارد یا مثلا دچار اختلال دوقطبی است، ممکن است اختلالش در فصل پاییز عود کند.
این مشاور و روانشناس می‌گوید: افسردگی پاییزی معمولاً به تغییرات موسمی و نور خورشید در فصل پاییز مرتبط است و بیشتر به عنوان یک واکنش موقت مشاهده می‌شود. به عبارت بهتر، افسردگی پاییزی بیشتر ریشه در تغییرات فصلی دارد و ضرورتاً ربطی به یک اختلال زمینه‌ای ندارد. چون افسردگی زمینه‌ای به عنوان یک اختلال روانی مزمن است که معمولا در طول سال وجود دارد اما افسردگی فصلی محدود به یک فصل است.
این افراد بهتر است به پزشک مراجعه کنند پزشکان تاکید دارند که اگر این اختلال موجب اذیت شدن بیش از حد فرد و مختل شدن فعالیت‌های روزانه‌اش می‌شود، لازم است که حتما به متخصص مراجعه کند. چراکه شاید برخی افراد به دلیل داشتن این اختلال، نیازمند دارودرمانی هم باشند. بعضی‌ها هم با اصلاح رژیم غذایی و انجام چند دستور مثل ورزش و یوگا و اصلاح زمان خواب حال‌شان بهتر می‌شود.
شریفی می‌گوید: درمان یا کنترل این اختلال بستگی به شدت و ضعف آن و نیز تاثیری که روی زندگی روزمره فرد می‌گذارد، دارد. افسردگی پاییزی در بسیاری از افراد می‌تواند موقت باشد و اصلا جدی نباشد و فعالیت‌های روزانه فرد را دچار اختلال نکند. اما در برخی افراد، این وضعیت ممکن است به بروز یک اختلال جدید منجر شود و کیفیت زندگی را به شدت پایین بیاورد. در چنین شرایطی لازم است فرد به پزشک متخصص مراجعه کند. البته تعداد کمی از افراد کارشان به مصرف دارو می‌کشد.
این مشاور تاکید می‌کند: روانپزشک با شنیدن شرح حال بیمار تشخیص می‌دهد که لازم است او دارو مصرف کند یا اختلالش با حذف یا انجام چند رفتار برطرف می‌شود. رفتارهایی مثل لزوم خوابیدن به موقع و کافی، اصلاح تغذیه، کاهش مصرف کافئین در ساعت‌های نزدیک خواب، موبایل در دست نگرفتن موقع خواب شب و ورزش کردن.