بزرگنمايي:

پیام مازند - بروز حادثه در معادن را می‌توان یکی از ناگوارترین اتفاقاتی دانست که در تمام دنیا شاهد آن هستیم. موضوعی که در کشورمان و از جمله در مازندران همه ساله شاهد آن هستیم و بسیاری از کارشناسان بر این باورند که غفلت کارفرما، سبب می‌شود تا معادن دچار حادثه شوند.
با توجه به ماهیت و خطرناک بودن ذاتی فعالیت‌های معدنی، در قوانین مربوط به بهره‌برداری معدن بر رعایت استانداردهای ایمنی تاکید شده است اما با این حال به نظر می رسد رعایت این استانداردها منوط به خواست شخصی بهره‌برداران معدن بوده و نوع نظارت بر فعالیت معدنکاران نیز با آنچه که در قانون معادن و قانون سازمان نظام مهندسی معدن آمده، منطبق نیست.
طبق ادعای برخی کارشناسان معدن، دریافت کنندگان و دارندگان پروانه‌های اکتشاف معدن تخصصی در این زمینه نداشته و به عنوان مثال صاحبان معادن زغال‌سنگ در زمینه روش‌های استخراج، خطرات گازهای معدنی، احتمال خفگی و انفجار گازهای معدنی تخصصی ندارند. در این شرایط اطلاع‌رسانی در خصوص نوع حوادث رخ داده در معادن نیز ضعیف بوده و آمار دقیقی نیز از حوادث رخ داده در معادن و میزان مرگ و میرها ارائه نمی‌شود.
رعایت استانداردهای ایمنی، اختیاری یا اجباری؟
امروزه اهمیت بخش معدن و معدنکاری در کشور بر کسی پوشیده نیست؛ چراکه این بخش و صنایع جنبی آن می‌تواند به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مسیرهای رسیدن به توسعه پایدار کشور باشد که در این راستا توجه همزمان به مسائل اقتصادی، زیست‌محیطی و اجتماعی معادن لازم است.
ایمنی در معادن نیز یکی از مولفه‌هایی است که ارتباط تنگاتنگی با اقتصاد معادن، مسائل انسانی، اجتماعی و حتی زیست‌محیطی دارد که می‌تواند در رسیدن به این توسعه پایدار اثرگذار باشد. امروزه وجود معادن مختلف و حجم وسیع فعالیت‌های معدنی در کشور حوادث هنگام کار متعددی را در پی داشته است و به‌ نظر می‌رسد برای پیشگیری از حوادث هنگام کار در معادن کشور، ارتقای ایمنی فرآیندها و تجهیزات به‌ تنهایی موثر نیست، بلکه باید به رفتارهای کارگران معادن نیز توجه شود.
برای پیشگیری از حوادث اگرچه می‌توان با حذف شرایط و اعمال ناایمن به هدف رسید، اما باید به این نکته توجه داشت که انسان تحت‌ تاثیر بسیاری از ویژگی های جسمانی، روانی، اجتماعی و محیطی است اما به‌طورکلی می‌توان با استقرار سیستم‌های مدیریت ایمنی و بهداشت، توجه به آموزش کارگران و تلاش در راستای تغییر نگرش آنان، آنالیز دائمی ایمنی محیط کار و بهینه‌سازی آن و ایمن‌سازی تجهیزات و فرآیندها و توجه به مسائل رفتاری کارکنان تا حد زیادی در پیشگیری و کاهش حوادث در معدن موفق عمل کرد.
ایمنی و بهداشت، توجه به آموزش کارگران و تلاش در راستای تغییر نگرش آنان، آنالیز دائمی ایمنی محیط کار و بهینه‌سازی آن و ایمن‌سازی تجهیزات و فرآیندها و توجه به مسائل رفتاری کارکنان تا حد زیادی در پیشگیری و کاهش حوادث در معدن موفق عمل کرد.
در این بین با وجود خطرات بالا در معادن زیرزمینی، به‌نظر می‌رسد توجه به معادن روباز و سطحی نیز نباید مورد غفلت قرار گیرد، به‌ویژه اینکه با توجه به تعداد این معادن در قیاس با معادن زیرزمینی و کوچک بودن اغلب این معادن سطحی، بی‌توجهی به ایمنی در این محیط‌های کاری بیشتر مشهود است ضمن اینکه به‌واسطه ریسک بالای معادن زیرزمینی و مسائل روانی ناشی از آن، کارگران این معادن در مقایسه با کارگران معادن سطحی و کوچک، رفتارهای ایمنی و کنترل‌شده‌تری در محیط کار دارند.
در حال حاضر بسیاری از کارشناسان معتقدند که استخراج معادن در سال‌های اخیر به روش سنتی و قدیمی صورت می گیرد و این امر در وقوع بیشتر حوادث کار معدنی اثرگذار بوده در حالی که بهره گیری از ظرفیت شرکت‌های دانش بنیان که دارای قابلیت‌های فنی بالایی هستند، می تواند به یک راهکاری موثر برای تغییر روش های سنتی در استخراج معادن تبدیل شود.
به باور این عده، استفاده نکردن از فناوری‌های روز در مسائل استخراج معادن به ویژه ذغال سنگ از جمله علل وقوع حوادث معدنی در کشورمان و از جمله در مازندران است و رعایت نکردن این موارد باعث بروز حوادث ناگوار در سال‌های اخیر بوده است.
حوادث ناشی از نبود ایمنی در محیط کار، بلای جان کارگران
طبق آمار ارایه شده توسط پزشکی قانونی مازندران، دستکم 55 کارگر تنها در 6 ماه نخست امسال بر اثر حوادث ناشی از کار جان باخته‌اند که رعایت نشدن اصول ایمنی در محیط‌های کار علت اصلی در بروز این حوادث بوده است.
علی عباسی مدیرکل پزشکی قانونی مازندران، مرگ و میر ناشی از حوادث کار در شش ماه نخست سال 1403 در این استان را 55 نفر اعلام کرد و با بیان اینکه تمام جانباختگان مرد بودند، اظهار داشت:‌ طبق آمار، 11 نفر از کارگران جان باخته افراد 51 تا 60 ساله بوده‌اند و این در حالیست که جان باختن کارگران بر اثر حوادث کار در این مدت در مقایسه با مدت زمان مشابه در سال گذشته، 21 درصد کاهش داشته است.
وی خاطرنشان کرد که در 6 ماه نخست امسال نیز 457 مصدوم ناشی از حوادث کار شامل 435 مرد و 22 زن به پزشکی قانونی مراجعه کردند که این رقم در مقایسه با مدت مشابه سال قبل، 11 درصد افزایش داشت.
بر اساس گزارش پیشین پزشکی قانونی مازندران، 43 کارگر در مازندران در پنج ماه نخست امسال کشته شدند و مطابق این آمار، تنها در ماه شهریور 12 کارگر در این استان جان خود را حین کار از دست داده‌اند.
ضرورت تقویت سطح ایمنی در معادن
بروز حادثه در معادن را می‌توان یکی از ناگوارترین اتفاقاتی دانست که در تمام دنیا شاهد آن هستیم. این امر در ایران بیشتر رخ می‌دهد و بسیاری از کارشناسان بر این باورند که غفلت کارفرما، سبب می‌شود تا معادن دچار حادثه شوند و برای جلوگیری از حوادث ناشی از کار به ویژه در معادن، ضروری است به سمت بروز کردن امکانات، تجهیزات و دستگاه‌های مورد استفاده در این معادن و جایگزین کردن تکنولوژی و شیوه های مدرن برای استخراج معادن گام های اساسی برداشته شود و آموزش کارگران معدن برای رعایت اصول و نکات ایمنی و حفاظت فنی نیز با جدیت در دستور کار قرار گیرد.
طبق آمارها هم اکنون بیش از پنج هزار و 500 معدن در کشور وجود دارد که حدود 90 درصد آنها در حوزه ذغال سنگ فعالیت می کنند و روش های استخراج در بیش از 90 درصد این معادن بیشتر به شکل سنتی و ناایمن است.
پیشتازی معادن زیرزمینی در بروز حوادث
طبق آمارهای نظام مهندسی معدن، از حدود 250 معدن ثبت شده در مازندران نزدیک به 100 معدن فعالند که بیشتر آن‌ها معادن روباز شن و ماسه هستند و سهم معادن زغال‌سنگ 20 معدن است. با این حساب اگر سهم بالای مصدومان و قربانیان حوادث معدنی مربوط به معادن زغال‌سنگ مازندران طی پنج سال اخیر را در مقابل پایین‌تر بودن این معادن نسبت به معادن روباز قرار دهیم، ناایمن بودن این معادن بیشتر به چشم می‌آید، چرا که 12 حادثه از 22 حادثه معدنی در مازندران و 24 کشته و مصدوم از 37 قربانی و مجروح حوادث معدنی مازندران طی بازه زمانی یاد شده، مربوط به 20 معدن از 100 معدن فعال استان است.
حوادث معدنی در مازندران طی پنج سال اخیر دست‌کم 37 کشته و مصدوم بر جای گذاشت و بیشترین سهم در این حوادث نیز مربوط به معادن زغال‌سنگ این استان است که پایین بودن ضریب ایمنی این معادن را نشان می‌دهد.
22 حادثه معدنی در پنج سال
بر اساس آمارهای ثبت شده در نظام مهندسی معدن مازندران، از سال 1395 تا پایان سال 1399 در این استان دست‌کم 22 حادثه در معادن این استان رخ داد که حاصل آنها جان باختن 12 کارگر معدن و مصدوم شدن 25 نفر بود. به استناد این آمارها، سال 1395 فقط یک حادثه در معادن این استان رخ داد که منجر به فوت یک کارگر معدن شد. سال 1396 هم دو حادثه اتفاق افتاد که دو فوتی و یک مصدوم داشت. سهم سال 1397 چهار حادثه با دو فوتی و چهار مصدوم بود، اما بیشترین تعداد حوادث معدنی مازندران طی سال‌های اخیر مربوط به سال 1398 است که 11 حادثه رخ داد که هفت قربانی و 16 مصدوم در پی داشت. پارسال نیز چهار حادثه در معادن مازندران رخ داد که چهار مصدوم بر جای گذاشت.
نگاهی به جزئیات این حوادث معدنی مازندران طی پنج سال اخیر نشان می‌دهد که عمده حوادث مربوط به معادن زغال‌سنگ بودند. از 22 حادثه معدنی در مازندران که طی سال های 1395 تا پایان 1399 رخ داد 12 حادثه مربوط به معادن زغال‌سنگ بود که 16 مصدوم و هشت قربانی بر جای گذاشت.
از نظر توزیع زمانی حوادث معدنی مازندران نیز مانند بسیاری از نقاط کشور بیشترین حوادث طی پنج سال اخیر در بهار و تابستان رخ داده است؛ به طوری که در هر کدام از فصل‌های بهار و تابستان 6 حادثه و در فصول پاییز و زمستان نیز پنج حادثه رخ داد. به عبارتی دیگر 12 حادثه در نیمه نخست سال‌های 1396 تا 1399 و 10 حادثه هم در نیمه دوم این سال ها در معادن مازندران ثبت شد.
کارشناسان حوزه معدن معتقدند کمبود تجهیزات ایمنی و کم‌توجهی به پروتکل‌های حرفه‌ای ایمنی معادن در کنار ضعف آموزش کارگران و بهره‌برداران برای فعالیت در معدن و همچنین استفاده از کارگران ناآشنا به کار معدن و فعالیت برخی معادن به صورت غیرمجاز از عوامل اصلی بروز حوادث معدنی در مازندران هستند و به همین دلیل از نگاه آن‌ها وضعیت ایمنی معادن مازندران چندان مناسب و مورد تایید نیست.
رئیس نظام مهندسی معدن مازندران در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا ضمن تأیید پایین بودن ضریب ایمنی معادن این استان می‌گوید: هر چند که پارسال تعداد حوادث، مصدومان و قربانیان حوادث معدنی مازندران کمتر از سال 1398 بود، اما این به معنای بالا رفتن ضریب ایمنی معادن مازندران نیست. به جز دو یا سه معدن در استان که بهره‌برداران آن برای افزایش ضریب ایمنی گام‌هایی برداشتند، در سایر معادن اتفاق چندان قابل ملاحظه‌ای رخ نداده است.
سید مجتبی مرتضوی با بیان این که معادن روباز و زیرزمین پروتکل‌های متفاوتی از نظر ضوابط ایمنی دارند، اظهار داشت: با توجه به شرایط فیزیکی معادن روباز احتمال بروز حادثه در این معادن کمتر است. به هر حال تلفاتی در این معادن هم به دلایل مختلف داشتیم. اما در معادن زغال احتمال بروز خطر بیشتر و جدی‌تر است. چون هم تعداد کارگران بیشتر است و هم مسائلی مانند بسته بودن و گازخیز بودن محیط مطرح است.
فعالیت بیش‌از سه هزار کارگر معدن در مازندران
بر اساس آمارهای موجود در حال حاضر حدود سه هزار و 500 کارگر معدن در مازندران فعالیت می‌کنند که حدود یک‌هزار و 500 نفر آنها در معادن زغال‌سنگ استان فعال هستند. اما به گفته رئیس نظام مهندسی معدن مازندران کارگرانی هم در برخی معادن استان فعالیت می‌کنند که نام‌شان به طور رسمی در آمارها ثبت نشده است.
مرتضوی با تایید وجود برخی معادن زغال غیرمجاز در استان، گفت که متأسفانه این موضوع صحت دارد. ضمن این که تعداد کارگران معادن در استان هم به دلیل فعالیت این معادن و ثبت نشدن نام کارگران فعال در معادن غیرمجاز یا حتی استفاده از کارگرانی بدون قرارداد و لیست بیمه در برخی معادن به طور دقیق در دسترس نیست. ‌
رئیس نظام مهندسی معدن مازندران با بیان اینکه جای خالی آموزش برای مدیران، بهره‌برداران و کارگران در معادن این استان مشهود است، اظهار کرد: یک بخش مربوط به ضعف در تجهیزات ایمنی است و کارفرما و بهره‌بردار باید بخشی از درآمد را به ایمن‌سازی و افزایش تجهیزات اختصاص دهد که کمتر شاهد این موضوع هستیم.
مانند کارگاههای معدنی و ساختمانی است و به همین منظور در سال جاری تفاهم نامه مشترکی فی مابین اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی، سازمان نظام مهندسی، انجمن صنفی کارگران و استادکاران ساختمانی و اداره کل فنی و حرفه ای به منظور آموزش ایمنی و مهارت به کارگران و استادکاران ساختمانی برای افزایش و دانش این افراد و کنترل حوادث ساختمانی منعقد شده است.
این مقام مسوول با بیان اینکه برای ایمن سازی محیط کار یکی از آیین نامه های مهمی که باید رعایت شود، آیین نامه ایمنی امور پیمانکاری است، گفت: کارفرما مکلف به انعقاد قرارداد با پیمانکارانی است که گواهینامه صلاحیت ایمنی از ادراه کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی اخذ کرده باشد.
تشدید بازدیدها از کارگاه‌های پرخطر توسط بازرسان کار خبر داد و بیان کرد: بازرسی کار موثر و کارآمد، یکی از مولفه ها و نشانه‌های ضروری به شمار می‌رود.
باقری با اعلام اینکه بازرسان تیم معدنی به صورت شبانه روزی از تمام تونل های ذغال سنگ مازندران بازدید می‌کنند، تصریح کرد: در سه ماه گذشته 56 مورد بازرسی توسط تیم بازرسان ویژه معدنی استان از تونل های معادن ذغال سنگ این استان صورت گرفت که 9 کارگاه معدنی با توجه به شرایط ناایمن در اجرای تبصره‌ ماده‌ 105 قانون کار، جهت تعطیلی به مراجع قضایی معرفی شدند.
این مسوول، بزرگترین چالش‌ها در حوزه معدن را فعالیت کارگاه‌ های معدنی غیرمجاز و بهره‌برداری غیرقانونی توسط پیمانکاران فاقد صلاحیت دانست و افزود: این موضوع خطر پذیری و احتمال وقوع حوادث و آسیب‌های شغلی غیرقابل جبران را افزایش می دهد.
سرپرست مدیریت روابط کار اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی مازندران نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا، استفاده از پیمانکاران صاحب صلاحیت، بکارگیری مسئولان فنی و ایمنی متخصص و برگزاری دوره‌های آموزشی ایمنی برای کارگران معدن را در ارتقای ایمنی کارگاه‌های معدنی بسیار تاثیرگذار دانست و گفت که بیشترین عوامل سبب ساز رخدادهای منجر به آسیب های شغلی در بخش معدن، خفگی و گاز گرفتی و نبود پایداری سقف کارگاه و ریزش و زیر آوار ماندن کارگران است.
سمانه نوری بر لزوم اجرای آیین‌نامه‌های ایمنی در سطح کارگاه‌های استان تاکید کرد و افزود: موضوعاتی از قبیل استحکام‌بندی کارگاه و لق‌گیری، همچنین گازسنجی مستمر با دستگاه‌های کالیبره و به روز از اهمیت بسیاری برخوردار است.
وی گفت: رعایت قانون کار و آیین‌نامه‌های حفاظتی و بهداشتی به‌ویژه آیین‌نامه ایمنی معادن بسیار ضروری است.
افزون بر چهار هزار بازرسی از کارگاه‌های پرخطر مازندران
سرپرست مدیریت روابط کار اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی مازندران همچنین شمار نظارت و بازرسی‌های صورت گرفته از کارگاه‌های پرخطر این استان از ابتدای امسال تاکنون را افزون بر چهار هزار و 500 مورد ذکرکرد.
نوری اظهار کرد: هم اکنون 26 شرکت معدنی با در اختیار داشتن حدود 90 تونل در مازندران مشغول فعالیتند و 27 بازرس کار، نظارت و بازرسی مستمر از این معادن در طول سال را بر عهده دارند.
وی بر لزوم اجرای دقیق ماده 87 قانون کار تاکید کرد و گفت: اشخاص حقیقی و حقوقی که قصد احداث کارگاه جدید و یا توسعه آن را دارند، مکلفند برنامه کار و نقشه‌های ساختمانی و طرح‌های مورد نظر را از لحاظ پیش‌بینی در امر حفاظت فنی و بهداشت کار، برای اظهار نظر و تایید به اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی مازندران ارسال کنند.
نوری خاطرنشان کرد: با این وجود برخی از کارفرمایان و یا پیمانکاران، نقشه کارگاه خود را در هنگام احداث و توسعه به اداره کار ارسال نمی کنند و این امر در برخی مواقع افزایش حوادث ناشی از کار را به همراه خواهد داشت.
این مقام مسوول از اجرای دقیق آیین‌نامه آموزش ایمنی کارفرمایان، کارگران و کارآموزان خبرداد و خاطرنشان کرد: مطابق این آیین نامه آمورزشی، نیروهای کارگر ماهر و آموزش‌دیده در معادن و کارگاه ها به کارگیری می‌شوند.
اولین و اصلی‌ترین برنامه برای ایمنی هر معدن، برنامه‌ای جامع برای آموزش نیروی انسانی آن برای پیشبرد اهداف ایمنی در محیط کار است. مدیران معدنی باید اطمینان حاصل کنند که کارکنان آموزش‌های لازم برای شناسایی خطر، ارزیابی ریسک و استفاده مناسب از تجهیزات را دریافت کرده‌اند. برای تقویت آگاهی و ترویج فرهنگ متناظر با ایمنی در محل کار، معادن باید دوره‌های تکمیلی منظم و تمرین‌های ایمنی برگزار کنند.
به هر حال امید است که شاهد توجه بیش از پیش به مقوله ایمنی در معادن و به‌تبع آن، کاهش حوادث ناشی از کار باشیم، چراکه نه‌تنها خسارت‌های اقتصادی ناشی از حوادث از اهمیت بالایی برخوردار است، بلکه خسارت‌های روحی و روانی ناشی از حوادث که به افراد و خانواده‌های آنها تحمیل می‌شود نیز، غیرقابل‌ اغماض است.