پیام مازند - هوش مصنوعی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین فناوری‌های نوین جهان، در حال تبدیل شدن به ابزاری ضروری برای توسعه و پیشرفت در بخش‌های مختلف است. در حالی که کشورهای مختلف در حال بهره‌برداری از این فناوری و پیشرفت‌های آن هستند، ایران به دلیل چالش‌های متعدد اقتصادی و زیرساختی، با مشکلات خاصی در این حوزه روبه‌رو است.
استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی، به ویژه نسخه‌های پیشرفته و پولی آن‌ها، برای کاربران ایرانی با چالش‌های مالی، فنی و دسترسی مواجه است. از هزینه‌های دلاری بالای اشتراک‌ها و نیاز به پرداخت واسطه‌ای گرفته تا فیلترینگ و محدودیت‌های دسترسی به منابع آموزشی و پشتیبانی، این مشکلات باعث می‌شود که کاربران و کسب‌وکارهای ایرانی نتوانند به‌طور کامل از امکانات موجود استفاده کنند. 
این وضعیت نه‌تنها موجب دشواری در بهره‌برداری از فناوری‌های روز دنیا می‌شود، بلکه زمینه‌ای برای کاهش توان رقابتی ایران در بازارهای جهانی به‌ویژه در زمینه فناوری‌های نوین ایجاد کرده است.
1. هزینه دلاری خرید اکانت هوش مصنوعی
استفاده از نسخه‌های پولی ابزارهای هوش مصنوعی، به دلیل کارایی، سرعت و دقت بیشتر نسبت به نسخه‌های رایگان، برای کسب‌وکارها و افراد حرفه‌ای اهمیت بالایی دارد. به همین دلیل، بسیاری از افراد و شرکت‌ها در ایران تمایل دارند که به اشتراک‌های پولی این ابزارها دسترسی داشته باشند؛ اما چالش‌های مختلفی برای این دسترسی وجود دارد که مهم‌ترین آن‌ها هزینه دلاری اکانت‌هاست. 

برای مثال، اکانت ChatGPT Plus با هزینه ماهیانه 20 دلار و اکانت میدجورنی در پلن Pro با هزینه ماهانه 60 دلار عرضه می‌شوند. این هزینه‌ها وقتی به ریال ایران تبدیل می‌شوند، بسیار بالا هستند، به خصوص اگر افراد بخواهند هم‌زمان چند اکانت خریداری کنند.
هزینه‌های دلاری اشتراک‌ها، با توجه به نوسانات نرخ ارز در ایران، حتی به‌طور روزانه نیز در حال افزایش است. این نوسانات ارزی باعث می‌شوند که کاربران نتوانند به‌طور مداوم از این سرویس‌ها استفاده کنند یا از امکانات کامل آن‌ها بهره ببرند. به دلیل این تغییرات اقتصادی، برنامه‌ریزی مالی برای خرید و استفاده از این ابزارها برای بسیاری از افراد دشوار است. 
همچنین، به دلیل محدودیت‌های دسترسی به ابزارهای هوش مصنوعی در ایران، کاربران ناچارند علاوه بر هزینه خرید اکانت، هزینه‌ای برای تهیه VPN نیز بپردازند، زیرا بیشتر این ابزارها با آی‌پی‌های ایران مشکل دارند و دسترسی مستقیم را محدود کرده‌اند. این هزینه اضافی VPN و دغدغه‌های ناشی از محدودیت‌های دسترسی به خدمات، هزینه و چالش بیشتری برای کاربران ایرانی ایجاد می‌کند.
برای کاهش هزینه‌ها، یکی از راهکارهایی که برخی کاربران ایرانی از آن استفاده می‌کنند، خرید اشتراک‌های گروهی از سایت‌های خرید و فروش اکانت هوش مصنوعی مانند فالونیک است. این سایت‌ها امکان خرید پلن‌های گروهی را فراهم می‌کنند، به این صورت که یک اشتراک بر روی ایمیل چند نفر قابل استفاده است. با این روش، هزینه‌ها بین کاربران تقسیم شده و هر فرد می‌تواند با هزینه کمتری از امکانات هوش مصنوعی بهره‌مند شود. برخی افراد و شرکت‌ها نیز با همکاری همکاران یا دوستان خود یک اکانت را به‌صورت مشترک خریداری می‌کنند و سهم هر فرد از هزینه را مشخص می‌کنند تا بار مالی کمتری داشته باشند.
اما باید توجه داشت که استفاده از اکانت‌های گروهی و اشتراک‌گذاری آن‌ها با دیگران دارای معایب خاصی است. از جمله مشکلات اصلی این نوع اکانت‌ها، دسترسی دیگران به داده‌ها و اطلاعات هر کاربر است، که اگر این داده‌ها حساس و شخصی باشند، احتمال بروز مشکلات امنیتی وجود دارد. به‌طور کلی، اگرچه راهکارهای مانند اشتراک‌گذاری اکانت یا خرید گروهی می‌توانند به کاهش هزینه‌ها کمک کنند، اما خطرات و چالش‌های مربوط به حریم خصوصی و امنیت اطلاعات وجود خواهد داشت.
2. نیاز به واسطه برای پرداخت
استفاده از واسطه‌ها برای خرید اکانت‌های هوش مصنوعی در ایران با چالش‌های متعددی همراه است. به‌دلیل محدودیت‌های ارزی و عدم دسترسی مستقیم به حساب‌های بین‌المللی، کاربران ایرانی مجبورند از واسطه‌ها مانند ایرانیکارت برای خرید این اکانت‌ها استفاده کنند. این فرآیند نه‌تنها هزینه‌های اضافی به کاربران تحمیل می‌کند، بلکه نگرانی‌های امنیتی نیز ایجاد می‌کند.در ادامه به چالش‌های اصلی و راهکارهای موجود پرداخته شده است:
هزینه اضافی پرداختی به واسطه‌ها
خرید اکانت هوش مصنوعی از سایت‌های خارجی به‌دلیل محدودیت‌های ارزی و عدم دسترسی به حساب‌های بین‌المللی، برای کاربران ایرانی امکان‌پذیر نیست. به همین دلیل کاربران مجبورند از شرکت‌های واسطه‌ای استفاده کنند که با حساب خارجی خرید را انجام می‌دهند. 

این شرکت‌ها در کنار قیمت اصلی اشتراک، مبلغی به‌عنوان کارمزد و هزینه خدمات واسطه‌گری دریافت می‌کنند. این کارمزد به‌طور کلی هزینه نهایی اکانت را به میزان قابل‌توجهی بالاتر از قیمت واقعی آن می‌رساند. بسیاری از کاربران با دیدن این تفاوت قیمت، از خرید اکانت ناامید می‌شوند یا از خرید صرف‌نظر می‌کنند.
امنیت و حریم خصوصی
استفاده از واسطه‌ها برای خرید اکانت بدلیل دسترسی به رمز و نام کاربری با خطرات امنیتی همراه است. در چنین شرایطی، احتمال سوءاستفاده از اطلاعات کاربران و کلاهبرداری افزایش می‌یابد. برخی واسطه‌ها ممکن است با دریافت پول، از تحویل اکانت خودداری کنند، یا پس از مدتی، دسترسی کاربران به اکانت را مسدود کنند. این مشکل به‌خصوص در اکانت‌هایی که هزینه بالایی دارند، جدی‌تر می‌شود و خریداران در صورت وقوع کلاهبرداری، به‌دلیل ماهیت واسطه‌گری، نمی‌توانند به راحتی پیگیری قانونی کنند. همچنین برخی واسطه‌ها که به اطلاعات اکانت و رمز عبور دسترسی دارند، ممکن است به‌راحتی وارد اکانت شوند و به داده‌ها و اطلاعات شخصی کاربران دست بزنند.
برای رفع چالش‌های امنیتی و پرداخت در خرید اکانت‌های هوش مصنوعی، انتخاب یک شرکت واسطه معتبر بسیار اهمیت دارد. انتخاب واسطه مطمئن به کاربران این اطمینان را می‌دهد که اکانت خود را بدون مشکل و به‌درستی تحویل بگیرند و خطرات کلاهبرداری را به حداقل برسانند. برای اطمینان از اعتبار واسطه، کاربران می‌توانند نظرات سایر کاربران در شبکه‌های اجتماعی را بررسی کنند و از تجربه همکاران یا دوستان خود بهره‌مند شوند. همچنین استفاده از پلتفرم‌هایی که دارای ای‌نماد یا مجوزهای معتبر هستند، به انتخاب بهتر کمک می‌کند و در صورت بروز مشکل، امکان پیگیری بیشتری فراهم می‌شود. برقراری تماس با پشتیبانی سایت واسطه و مشاوره گرفتن از آن‌ها نیز می‌تواند تا حدی نگرانی‌ها را کاهش دهد و به کاربران اطمینان بیشتری بدهد که از یک شرکت مطمئن خرید می‌کنند.
با وجود این اقدامات احتیاطی، کاربران ایرانی همچنان ناچار به پرداخت هزینه‌ای مازاد به واسطه‌ها هستند، چراکه دسترسی مستقیم به اکانت‌های خارجی ندارند. این هزینه اضافی ممکن است بیشتر از حد انتظار باشد، اما خرید از یک واسطه معتبر به کاربران اطمینان و امنیت خاطر بیشتری می‌دهد.
3. عدم دسترسی به دلیل فیلترینگ
ابزارهای هوش مصنوعی در ایران نیز، مانند بسیاری از پلتفرم‌های اجتماعی و پیام‌رسان، با چالش فیلترینگ مواجه‌اند. بسیاری از ابزارهای هوش مصنوعی پیشرفته مانند چت جی پی تی، هوش مصنوعی گوگل (gemini)، میدجورنی و DALL-E از سوی شرکت‌های ارائه‌دهنده‌شان برای کاربران ایرانی مسدود شده‌اند. برای مثال، شرکت OpenAI که تولیدکننده ChatGPT است، ایران و چند کشور دیگر مانند چین و روسیه را از دسترسی به سرویس‌های خود محروم کرده است. 

این فیلترینگ به این معنی است که کاربران ایرانی حتی با داشتن اشتراک یا حساب کاربری معتبر نمی‌توانند به‌راحتی از خدمات این پلتفرم‌ها بهره‌مند شوند و نیازمند تغییر آی‌پی هستند تا از ابزارهای هوش مصنوعی استفاده کنند. برای دسترسی به این ابزارها، کاربران باید از وی‌پی‌ان یا پروکسی استفاده کنند، اما این راه‌حل مشکلات دیگری را نیز به همراه دارد.
استفاده از VPN به دلیل تحریم‌ها و فیلترینگ مستمر مشکلاتی را برای کاربران ایرانی ایجاد می‌کند. یکی از مشکلات عمده این است که کاربران باید همیشه مراقب باشند که فیلترشکن در حین کار قطع نشود. اگر فیلترشکن قطع شود، دسترسی به ابزار هوش مصنوعی نیز به‌طور ناگهانی متوقف می‌شود و کاربر باید مجدداً فرآیند اتصال و ورود به حساب را طی کند، که این مسئله برای بسیاری از کاربران به‌ویژه در فعالیت‌های شغلی و کاری، باعث کاهش بهره‌وری و ایجاد اختلال در جریان کار می‌شود. 
علاوه بر این، هزینه‌های مالی اضافی نیز به کاربران تحمیل می‌شود؛ زیرا علاوه بر پرداخت اشتراک ابزار هوش مصنوعی که اغلب به‌صورت دلاری است، کاربران مجبور به خرید و پرداخت هزینه وی‌پی‌ان‌ها می‌شوند. این هزینه اضافه، به‌ویژه با توجه به نرخ بالای ارز و نوسانات آن، هزینه‌های استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی را به میزان قابل‌توجهی افزایش می‌دهد.
استفاده از وی‌پی‌ان‌ها می‌تواند باعث افزایش مصرف حجم اینترنت و در نتیجه بالا رفتن هزینه‌های کاربران شود. تغییر آی‌پی از طریق وی‌پی‌ان معمولاً به حجم بیشتری از اینترنت نیاز دارد که این موضوع هزینه‌های اضافی به همراه دارد. همچنین، در برخی موارد، حتی با استفاده از وی‌پی‌ان و تغییر آی‌پی، ممکن است کاربران بتوانند به ابزارهای هوش مصنوعی دسترسی پیدا کنند اما این ابزارها همیشه به‌طور کامل کار نمی‌کنند و ممکن است برخی از قابلیت‌های آنها به دلیل موقعیت جغرافیایی یا شناسایی آی‌پی محدود شده باشند. این موضوع می‌تواند باعث شود کاربران نتوانند از خدمات به‌طور کامل بهره ببرند.
مشکلات عدم دسترسی به دلیل فیلترینگ باعث می‌شود کاربران ایرانی از رشد همگام با فناوری هوش مصنوعی باز بمانند. این شرایط مانع از استفاده از هوش مصنوعی در کارهای تحقیقاتی، علمی و حتی کاربردهای روزمره شغلی می‌شود و باعث می‌گردد که ایران در این زمینه نسبت به سایر کشورها عقب‌تر باشد. این مسئله به‌ویژه برای افرادی که به‌دنبال ارتقای دانش خود در حوزه هوش مصنوعی هستند یا در مشاغلی فعالیت دارند که به فناوری‌های روز نیاز دارند، مشکل‌ساز است و باعث ایجاد فاصله علمی و کاری با سایر نقاط دنیا می‌شود.
از سوی دیگر، برخی از ابزارهای هوش مصنوعی نسبت به استفاده از وی‌پی‌ان حساس هستند و اگر تشخیص دهند که کاربر از طریق آی‌پی جعلی به سیستم وارد شده، ممکن است حساب کاربری او را مسدود کنند. این اتفاق نه‌تنها منجر به از دست دادن دسترسی به ابزار می‌شود، بلکه ممکن است اطلاعاتی که کاربر ذخیره کرده نیز از دست برود؛ بنابراین، فیلترینگ و تحریم‌ها به‌نوعی کاربران را در یک وضعیت سخت و پرهزینه قرار داده و امکان بهره‌برداری بهینه از هوش مصنوعی را به میزان قابل‌توجهی محدود کرده است.
4. محدودیت در دریافت پشتیبانی
به دلیل تحریم‌ها، شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات هوش مصنوعی، پشتیبانی رسمی و مستقیم برای کاربران ایرانی ارائه نمی‌دهند. به این معنا که در صورت بروز مشکل در استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی، کاربران ایرانی نمی‌توانند از طریق راه‌های رسمی با تیم پشتیبانی این شرکت‌ها تماس بگیرند یا راه‌حلی برای مشکلات خود پیدا کنند. این مسئله در مواقعی که کاربران با مشکلات فنی پیچیده مواجه می‌شوند یا نیازمند راهنمایی درباره نحوه استفاده از ابزارهای خاص هوش مصنوعی هستند، به یک چالش اساسی تبدیل می‌شود. 
به عنوان مثال، اگر کاربری به دلیل یک ایراد فنی یا حتی یک قطعی ساده دسترسی به حساب کاربری خود را از دست بدهد، نمی‌تواند از طریق راه‌های رسمی آن را بازیابی کند، چرا که پشتیبانی این شرکت‌ها به دلیل محدودیت‌های جغرافیایی و تحریم‌های اقتصادی، به کاربران ایرانی ارائه نمی‌شود.

این محدودیت‌ها باعث می‌شود که کاربران ایرانی برای رفع مشکلات خود به منابع غیررسمی یا واسطه‌ها روی بیاورند. به عنوان مثال، افراد داخل ایران غالب از انجمن‌های آنلاین یا شبکه‌های اجتماعی برای یافتن راه‌حل‌های غیررسمی استفاده می‌کنند. هرچند این منابع ممکن است در برخی موارد کمک‌کننده باشند؛ اما معمولا اطلاعات ارائه‌شده در این فضاها قابل اعتماد یا دقیق نیستند و حتی در مواردی ممکن است به خطرات امنیتی منجر شود، زیرا کاربران ناچار می‌شوند اطلاعات حساسی مانند نام کاربری و رمز عبور خود را به اشتراک بگذارند.
علاوه بر این، عدم دسترسی به پشتیبانی رسمی به این معناست که کاربران ایرانی از مزایای به‌روزرسانی‌ها و آموزش‌های جدیدی که این شرکت‌ها به مشتریان خود ارائه می‌دهند نیز محروم‌اند. این امر برای کسب‌وکارها و استارتاپ‌های ایرانی که از هوش مصنوعی در فرآیندها و خدمات خود استفاده می‌کنند، یک چالش جدی محسوب می‌شود. بدون دسترسی به پشتیبانی، این شرکت‌ها نمی‌توانند از آخرین امکانات و ویژگی‌های این ابزارها بهره ببرند و مجبور به اتکا به نسخه‌های قدیمی یا غیراستاندارد می‌شوند که این موضوع نیز می‌تواند باعث کاهش کیفیت خدمات و محصولات آن‌ها شود.
5. محدودیت در استفاده از API
استفاده از APIهای هوش مصنوعی یکی از راهکارهای مهم در پیاده‌سازی و گسترش فناوری‌های هوش مصنوعی در کسب‌وکارهاست. APIها این شرایط را فراهم می‌سازند که توسعه‌دهندگان بدون نیاز به ساخت و پیاده‌سازی الگوریتم‌های پیچیده، از قابلیت‌هایی مانند پردازش زبان طبیعی، تحلیل تصویر، یادگیری ماشین و غیره بهره‌مند شوند. اما برای کاربران ایرانی، محدودیت دسترسی به APIهای بسیاری از شرکت‌های خارجی یکی از بزرگ‌ترین موانع به شمار می‌آید. 
این تحریم‌ها و محدودیت‌ها، کسب‌وکارها و استارتاپ‌های ایرانی را مجبور به استفاده از روش‌های جایگزین یا ابزارهای داخلی با کیفیت پایین‌تر کرده که اغلب توان رقابت با نمونه‌های خارجی را ندارند. چالش‌هایی از این قبیل باعث می‌شود که شرکت‌های ایرانی نتوانند به راحتی فناوری‌های هوش مصنوعی را به کسب‌وکار خود اضافه کنند و یا از امکانات جدید و به‌روزرسانی‌های پیشرفته بهره‌مند شوند. علاوه بر این، به‌دلیل پیچیدگی‌های فنی استفاده از APIهای جایگزین، هزینه‌ها و زمان پیاده‌سازی افزایش می‌یابد. 
در مقابل، کاربران و کسب‌وکارهای ایرانی به‌دلیل محدودیت‌های دسترسی به فناوری‌های جدید، همیشه چندین گام عقب‌تر از رقبا قرار می‌گیرند. تاخیر در دسترسی به آخرین فناوری‌ها و ابزارها به این معناست که محصولات و خدمات ایرانی نه تنها از نظر کیفیت، بلکه از لحاظ کارایی و عملکرد نیز در سطح پایین‌تری قرار می‌گیرند. 
این موضوع بر رقابت‌پذیری شرکت‌های ایرانی در بازارهای بین‌المللی تأثیر منفی دارد و باعث می‌شود که کسب‌وکارهای ایرانی نتوانند به‌خوبی با رقبای خارجی خود رقابت کنند. همچنین، این تأخیر در دسترسی به فناوری‌های جدید باعث می‌شود که فرصت‌های نوآوری و خلق ارزش در زمینه هوش مصنوعی کاهش یابد و ایران از مزایای اقتصادی و اجتماعی این فناوری‌ها محروم بماند.
در نهایت باید گفت چالش های استفاده از هوش مصنوعی در ایران شامل هزینه‌های دلاری بالای اشتراک، وابستگی به واسطه‌ها، مشکلات فیلترینگ، نبود دسترسی به پشتیبانی رسمی و محدودیت منابع آموزشی به‌روز است. این موانع منجر به کاهش بهره‌وری و افزایش هزینه‌ها می‌شوند و مانع رقابت‌پذیری کسب‌وکارها و کاربران ایرانی در سطح جهانی می‌گردند. همچنین، نبود جامعه گسترده کاربران هوش مصنوعی در داخل کشور فرصت تبادل دانش و رشد حرفه‌ای را محدود کرده و باعث شده است که ایران در این حوزه نسبت به کشورهای پیشرو، از روند توسعه جهانی عقب بماند.