بزرگنمايي:

پیام مازند - سالیان متمادی است که حرف‌وحدیث‌های متعددی پیرامون حذف صفر از پول ملی ایران شنیده می‌شود. حتی در گذشته زمزمه‌هایی از تغییر نام پولی ملی کشور نیز به گوش می‌رسید. اگرچه تاکنون موضوع حذف صفر یا تغییر نام پول ملی در حد شایعه باقی مانده اما در سال‌های اخیر قدم‌های ابتدایی برای این تغییرات برداشته شدند. کمرنگ شدن چهار صفر پایانی در برخی اسکناس‌های جدید یا حذف صفر از اعداد انگلیسی برخی از چک‌های مسافرتی، نمونه‌هایی از این قدم‌ها بودند.
حذف صفر از پول ملی در دولت‌های گذشته بارها مطرح شده و حتی دولت پیشین لایحه‌ای را برای تغییر واحد پول ملی هم ارائه کرد که به نتیجه نرسید. در دولت دوازدهم هم لایحه‌ای به مجلس ارسال شد که قرار بود واحد پول ملی تومان شود و هر تومان برابر با 10 هزار ریال جاری و معادل یکصد قِران باشد؛ هرچند مجلس وقت به این پیشنهاد رای داد اما به تصویب شورای نگهبان نرسید.
در اردیبهشت‌ماه سال جاری پژوهشکده بانک ملی گزارشی را در مورد حذف صفرها از پول ملی منتشر کرد. در این گزارش آمده است که حذف صفرهای پول ملی در کشورهایی که با تورم مزمن روبرو است به عنوان یک سیاست اصلاحی ناگزیر به شمار می‌رود.
این پژوهشکده با عنوان کردن این که اصلاح پول ملی ایران یک امر ناگزیر است به مزایا و معایب ناشی از اجرای این سیاست نیز پرداخته و به نکات مهمی اشاره کرده است. در این گزارش ادعا شده است که هنوز مردم ایران ابر تورم را تجربه نکرده است.
بررسی‌ها نشان می‌دهند که تغییر پول ملی یا حذف صفرهای آن، نتایج مثبت و منفی گوناگونی دارند که به شرایط اقتصادی، نحوه زمان‌بندی و مدیریت سیاست‌گذاران بستگی دارد. به همین دلیل این سیاست‌ها در برخی از کشورها موفقیت‌آمیز بوده و در برخی کشورها شکست خورده‌اند.
ابرتورم چیست؟ در علم اقتصاد، ابر تورم (Hyperinflation) یا تورم پُر سرعت، وضعیتی است که طی آن قیمت کالاها و خدمات در یک بازه زمانی مشخص، به طور غیر قابل کنترلی افزایش می‌یابد. این تورم بالا و پُرشتاب در اغلب موارد با نرخ تورم بیشتر از 50٪ در ماه تعریف می‌شود اما تعریف دقیقی برای آن وجود ندارد چرا که نرخ‌های بالاتر تورم نیز در جهان مشاهده شده است.
ابر تورم در ایران نرخ بالای تورم در چند سال گذشته منجر به گمانه‌زنی برخی افراد نسبت به بروز ابر تورم در ایران شده است. تورم بالا در ایران به دو دلیل عمده‌ی تحریم‌های اقتصادی و رشد نقدینگی (عرضه پول) در کشور شکل گرفته است. گرچه این دو عامل از مهمترین علل بروز ابر تورم به حساب می‌آیند اما هنوز شدت آنها آنقدر بالا نرفته که منجر به بروز ابر تورم شود. با این حال بسیاری از کارشناسان اقتصادی نگران بروز ابر تورم در آینده هستند.
هم اکنون تورم سالانه در ایران بیشتر از %45 است اما آیا این شرایط می‌تواند منجر به بروز ابر تورم شود؟
جواب این سوال به میزان توانایی دولت در انجام اصلاحات اقتصادی و سیاسی برمی‌گردد. در این زمینه می‌توان سه سناریوی احتمالی را بررسی کرد: در سناریوی اول، ایران قادر به انجام اصلاحات اقتصادی و اصلاح ساختار بودجه کشور خواهد بود و تورم رو به کاهش می‌رود.
در سناریوی دوم ممکن است تورم تقریبی 50 درصدی ادامه پیدا کند. البته احتمال پایداری این سناریو در بلندمدت کم بوده و پس از آن یکی از دو سناریوی اول یا سوم اتفاق خواهد افتاد.
در سناریوی سوم، احتمال شتاب نرخ تورم و وارد شدن به ابر تورم وجود دارد.
ارزش ریال در مقابل دلار به گزارش پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی؛ حذف صفرهای پول ملی در کشورهایی با تورم مزمن، به عنوان یک سیاست اصلاحی ناگزیر به شمار می‌رود. تورم طولانی مدت‌ ایران سبب شده که ارزش هر ریال ایران، تا فروردین‌ماه 1403 به 0.00000156 دلار کاهش یابد و پول ملی کشور جزو کم‌ارزش‌ترین پول‌های ملی دنیا باشد. حذف صفر از پول ملی به عنوان درمان تورم شناخته نمی‌شود؛ چراکه پیش از اجرای این سیاست باید مشکلات ساختاری اقتصادی برطرف شود و پس از اینکه ارزش پول ملی به ثبات نسبی رسید، صفرهای آن کسر شود.
مزایای پیش بینی شده بعد از حذف صفرها اگرچه اصلاح واحد پول ملی به طور مستقیم آثار قابل توجه اقتصادی ندارد، اما به واسطه اثرگذاری بر انتظارات می‌تواند به صورت ضمنی دربردارنده اثرات حقیقی باشد. برخی از مزایای برشمرده شده برای این سیاست در مطالعات عبارتند از:
- القای رویکرد تضمین اعتبار برای پول ملی، از مزیت‌های سیاست اصلاح واحد پولی است. زمانی که رویکرد مردم این باشد که سیاستگذار به دنبال تقویت پول ملی است، انتظارات تورمی می‌تواند تحت کنترل قرار گیرد.
- تثبیت حاکمیت در حوزه پولی یکی دیگر از نتایج مثبت این سیاست است. این سیاست می‌تواند جلوی جایگزینی پول ملی با ارزهای خارجی را بگیرد.
- یکی از کارکردهای پول از جنبه اجتماعی هویت‌بخشی ملی به شهروندان است. حذف صفر از پول ملی می‌تواند این جنبه را تقویت کند.
- هزینه‌های فیزیکی حمل و نقل اسکناس و مسکوک و ریسک سرقت با اجرای این سیاست کاهش می‌یابد و کارایی خدماتی مانند ثبت سوابق مالی و حسابداری بهبود پیدا می‌کند.
- کارآیی برخی خدمات ارائه شده در حوزه پرداخت مانند دستگاه‌های خودپرداز و یا استفاده از دستگاه‌های فروش خودکار بابی‌ارزش شدن واحد پول دچار اختلال می‌شود و اصلاح واحد پولی در این راستا می‌تواند مفید باشد.
- اصلاح نسبت اسکناس به مسکوک یکی دیگر از تبعات مثبت اجرای این سیاست است. در حال حاضر در ایران این نسبت باالاست و بالا بودن اسکناس معادل با افزایش هزینه‌های امحا و جایگزینی پول جدید خواهد بود.
بازگشت صفرها بعد از حذف پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی زمان بازگشت 6 صفر در صورت حذف بر اساس سناریوهای مختلف تورمی را این‌گونه برآورد کرده است:
تورم 10 درصد: 145 سال
تورم 20 درصد: 76 سال
تورم 30 درصد: 53 سال
تورم 40 درصد: 41 سال
تورم 50 درصد: 34 سال
تورم 60 درصد: 30 سال
خدابخش حکیمی-خبرنگار تحریریه جوان قدس