چاپ

پیام مازند - باوجود بی‌نظمی در نظام بانکی، اعتبار بانک مرکزی معنایی ندارد
بهاءالدین حسینی‌هاشمی، تحلیلگر اقتصادی؛ درست است که اعتبار و قدرت بانک مرکزی مسئله مهمی است، اما باید ابتدا دید که منظور از این قدرت چیست. استقلال در سیاست‌گذاری در اینجا یعنی بانک مرکزی سیاست‌های پولی، مالی، بانکی و ارزی خلاف مصالح و منافع اقتصادی کشور اتخاذ نکند.
بانک مرکزی هرگز به‌تنهایی نمی‌تواند چنین تصمیم کلانی بدون کسب اجازه از دولت بگیرد و در این صورت تخلف کرده است. چنین تصمیماتی بیش از اینکه در گرو نهاد بانک مرکزی باشد، در گرو دولت‌ها است. در حال‌ حاضر جز چند کشور که بانک مرکزی‌شان استقلال ویژه و جدایی دارند، مانند امریکا، انگلیس و آلمان در همه کشورهای دیگر بانک مرکزی متاثر از سیاست دولت‌ها است.
اگر رئیس دولت و وزرا به این بینش برسند که کشور را فقط باید با مالیات و عوارض اداره کرد نه با چاپ پول، مشکل حل خواهد شد. در حال ‌حاضر هر دولتی که می‌آید، می‌گوید دولت قبلی خزانه خالی به من تحویل داد، اما من توانستم کشور را اداره کنم. این حرف معنای مشخصی دارد. وقتی از ساختار بانک مرکزی حرف می‌زنیم، در اصل به‌دلیل نبود استقلال عملا دولت (وزارت اقتصاد) نقش غیرقابل‌انکاری در تصمیم‌سازی‌های این نهاد پولی دارد. بنابراین مجموعه این سیاست‌های مالی باید به‌گونه‌ای باشد که منجر به افزایش نقدینگی بدون پشتوانه نشود. دولت باید برای جبران کسری بودجه، نقدینگی را از منابع دیگری جز استقراض از بانک مرکزی و به‌وسیله ابزاری که تورم‌زا نیست، مانند استقراض از بخش خارجی، انتشار اوراق مشارکت و بسیاری روش‌های دیگر تامین کند؛ در واقع از هر ابزاری جز استقراض از بانک مرکزی، چون در این صورت بدهی بانک مرکزی را بیشتر کرده، همچنین با افزایش نقدینگی منجر به افزایش تورم شده است.
ما اول انقلاب 3 هزار میلیارد نقدینگی داشتیم، الان این مقدار 8هزار میلیارد تومان است. می‌توانید این میزان را در این 40 سال تقسیم کنید تا ببینید چند درصد رشد داشتیم. به‌طورمیانگین رشد نقدینگی 40 تا 50 درصد داشتیم که این خودش یک تورم 40 تا 50 درصد ایجاد می‌کند، یعنی به‌طورتقریبی هر یک درصد رشد نقدینگی، یک درصد تورم به‌دنبال دارد، البته این رقم و میزان، استاندارد نیست، بلکه حدودی است.
وقتی رشد نقدینگی ما 50 درصد شود، تورم هم 50 درصد می‌شود. البته یک درصد رشد نقدینگی بیشتر از یک درصد تورم ایجاد می‌کند. خب اینها باعث شد بانک مرکزی نمره قبولی نگیرد. بانک مرکزی بزرگ‌ترین وظیفه‌اش حفظ ارزش پول ملی است؛ با راه‌حل‌هایی مانند توزیع صحیح و عادلانه اعتبارات و کنترل حجم نقدینگی که بتواند حداقل سطح تورم را در حد رشد درآمدها نگه دارد. اگر رشد درآمدها 6 تا 7 درصد باشد، به‌همان میزان هم تورم وجود خواهد داشت. اما مازاد بر آن به مردم تحمیل می‌شود، به‌ویژه بر اقشار حقوق‌بگیر ثابت و اقشار آسیب‌پذیر.
توجه داشته باشید که نمی‌توانیم در بروز بسیاری از موارد مانند بالا و پایین شدن شاخص‌های کلان اقتصادی به بانک مرکزی انتقاد کنیم، برای مثال نمی‌توان نقش دولت و تصمیماتش در افزایش نرخ تورم را نادیده گرفت. بانک مرکزی بانکدار دولت است و عملا تنها خزانه‌دار دارایی‌های دولت است. از این‌رو افزایش نرخ تورم یا افزایش نقدینگی را نمی‌شود به حساب بانک مرکزی گذاشت. در مقابل اگر بانک مرکزی هم خلاف کرد، رئیس‌جمهوری شاهد و ناظر است، وزیر امور اقتصادی و دارایی و شورای‌عالی اقتصاد هم در کنارش است. مشکل جای دیگر است که ما آن را از چشم بانک مرکزی می‌بینیم. مشکل و علت عمده در بی‌نظمی و کسری بودجه دولت است.
توجه داشته باشید که 60 تا 70 درصد سیستم اقتصادی ما دولتی است. خب این زیان است. هم بازدهی و هم کیفیت و کارآیی پایین است و ما در تحریم اقتصادی و محاصره هستیم، مسلم است که بانک مرکزی نمی‌تواند منابعش را مدیریت کند.
بانک مرکزی از سیاست‌های حفظ ارزش پول ملی عقب ماند محمد نادعلی، مدیرکل عملیات پولی و اعتباری بانک مرکزی؛ در تعریف شهرت بانک مرکزی باید ابتدا تعریف مشخصی از اعتبار و عوامل سازنده اعتبار بانک‌های مرکزی داشت. در این میان مقایسه میزان اعتبار بانک‌های مرکزی کشورهای مختلف بی‌تاثیر نیست. با نگاهی به تجربه کشورهای منتخب موفق که شهرت و اعتبار بالایی دارند و همین‌طور بانک‌های مرکزی ناموفق که از اعتبار و شهرت پایینی برخوردار هستند، می‌توان نتایج مثبتی اتخاذ کرد. بانک‌های مرکزی در هر کشور نقش حیاتی در حفظ ثبات پولی و ثبات مالی دارند. از این‌رو نهادهای مستقل و قدرتمندی هستند که مسئولیت‌هایی مانند تنظیم سیاست‌های پولی، مدیریت نرخ بهره و نظارت بر سیستم‌های پولی را برعهده دارند. از این‌رو شهرت و اعتبار بانک مرکزی نه‌تنها موجب حفظ اعتماد عمومی و سرمایه‌گذاران است، بلکه می‌تواند 2 فاکتور اساسی به‌منظور اجرای صحیح سیاست‌های اقتصادی باشد. اما منظور دقیق از شهرت بانک مرکزی چیست؟ شهرت بانک مرکزی اساسا تصویر عمومی از این نهاد پولی و مالی است و به درک و اعتمادی گفته می‌شود که عموم مردم، بازارهای مالی و سایر ذی‌نفعان به توانایی بانک مرکزی در مدیریت موثر سیاست‌های پولی، حفظ ثبات قیمت‌ها و تضمین ثبات مالی دارند. شهرت قوی همچنین نشان می‌دهد که بانک مرکزی در دستیابی به اهداف سیاستی خود قابل‌اعتماد، شفاف و شایسته است. اما عوامل موثر در شهرت بانک مرکزی را می‌توان به چند دسته تقسیم کرد که یکی از آنها عملکرد بانک مرکزی در ادوار گذشته است. این مسئله که چطور توانسته تورم را مدیریت کند، اشتغال را ارتقا بدهد و ثبات مالی را حفظ کند. استقلال بانک مرکزی یکی از مهم‌ترین آنها است به این معنا که بتواند مستقل از نفوذ سیاسی تصمیم‌گیری و سیاست‌های خود را اجرا کند. مدیریت بحران یکی دیگر از ضروری‌ترین عملکردهای بانک مرکزی است که نشان می‌دهد تا چه اندازه در بحران‌های اقتصادی گذشته مدیریت صحیح و موفقیت‌آمیزی داشته است. در حال‌ حاضر و در بررسی اعتبار بانک مرکزی خود باید گفت امروزه اعتبار بیشتر برحسب عملکرد تورمی تفسیر می‌شود. شوک‌های اقتصادی و شیوه‌ای که بانک مرکزی سیاست‌های پولی را اعمال می‌کند، نحوه تکامل اعتبار در طول زمان را مشخص می‌کند. اعتبار به‌عنوان یک دارایی اساسی و حیاتی برای بانک مرکزی است. بدون اعتبار سیاست‌های اعمالی از سوی بانک مرکزی ممکن است کمتر موثر باشد و به‌موازات آن ممکن است اقتصاد بی‌ثبات‌تر شود.
تجربه کشورهایی که بانک مرکزی آنها از شهرت و اعتبار پایینی برخوردار است، می‌تواند نتیجه معتبری از وضعیت و شرایط بانک مرکزی به‌دست دهد. بانک مرکزی ونزوئلا به‌دلیل ایفای نقش در ایجاد تورم شدید با انتقادهای بسیاری روبه‌رو شده که شهرت و اعتبار آن را در سطح بین‌المللی و داخلی تضعیف کرده است. برزیل نیز پس از دوره تورمی بالای خود گام‌های مهمی برای کنترل تورم برداشته، اما بانک مرکزی به‌دلیل عدم‌قطعیت‌های سیاسی و اقتصادی همچنان در حفظ اعتبار پایدار با چالش‌های جدی مواجه است. بانک مرکزی ترکیه به‌دلیل مداخلات سیاسی متناقض در حفظ اعتبار با چالش‌های مهمی مواجه است. این اتفاق منجر به تورم بالا و کاهش ارزش پول شده است. در ایران نیز تجربه شهرت و اعتبار بانک مرکزی پیچیده و با چالش‌های بسیار مواجه است. این چالش‌ها عمیقا با چشم‌انداز سیاسی و اقتصادی کشور که به‌طورقابل‌توجهی تحت‌تاثیر تحریم‌های بین‌المللی، تنش‌های ژئوپلتیکی و منطقه‌ای شکل گرفته، در هم تنیده شده است.
اعتبار بانک مرکزی در گرو تحقق اهداف تورمی است حسین درودیان، کارشناس اقتصادی؛ باید در نظر داشت که اعتبار بانک مرکزی ارتباط مستقیمی با هدف‌گذاری‌های تورمی دارد. توانایی سیاست‌گذاران پولی برای دستیابی به اهداف آینده خود به انتظارات تورمی عمومی بستگی دارد. مسئله شهرت و اعتبار بانک مرکزی مقوله‌ای جدید است که هدف‌گذاری آن از ابتدای دهه 1990 آغاز شده است. در ادبیات امروزی سیاست پولی بانک مرکزی تابعی از عملکرد تورمی و به‌طورمشخص تابعی از درجه انحراف عملکرد تورم است. به‌همین‌منظور بانک مرکزی باید در چارچوب سیاست‌های مدرن پولی خود نظام جامعی از اهداف را در نظر داشته باشد که شامل چند جزء اساسی است که مهم‌ترین آن می‌تواند نرخ بهره باشد. بانک مرکزی و نظام حکمرانی باید تمرکز خود را بر کنترل یکی متغیر اسمی یعنی نرخ بهره قرار دهد، چراکه به‌نظر می‌رسد تعقیب اهدافی روی نرخ ارز یا کنترل حساب سرمایه با این اهداف در تضاد است.
بخشی از اعتبار بانک مرکزی هم در فلسفه استقلال بانک مرکزی تعریف می‌شود که وجوه مختلفی دارد؛ مانند استقلال سیاستی که مربوط به اتخاذ آزادانه اهداف و ابزارهای سیاست پولی توسط بانک مرکزی به دور از فشارهای سیاسی است.
استقلال پرسنلی نیز یکی دیگر از فاکتورهای مهم استقلال بانک مرکزی است که به‌طورمستقیم مربوط به کاهش مداخله دولتمردان در گزینش و از آن مهم تر برکناری مقامات بانک مرکزی است. استقلال مالی نیز در معنای پرکاربرد آن به‌عنوان محدودیت توان دولت در استقراض از بانک مرکزی برای تامین مالی مخارج عمومی است.
به‌طورکلی استقلال مالی تنها محدود به استقراض دولت از بانک مرکزی برای تامین مالی بودجه نیست و سایر انواع الزامات انبساطی وضع‌شده توسط دولت را هم شامل می‌شود.
سخن پایانی به‌اعتقاد کارشناسان تمامی عوامل عقب‌ماندگی اقتصادی در بانک مرکزی منعکس می‌شود، در صورتی که بانک مرکزی عامل اصلی اشتباهات اقتصادی نیست. تا نظام سیاست‌گذاری‌های اقتصادی دولت اصلاح نشده و نظم مالی ایجاد نشود و تا زمانی که دولت به این امر واقف نشود که با چاپ اسکناس نمی‌توان کسری بودجه را جبران و کشور را اداره کرد، این وضع ادامه خواهد داشت. بانک مرکزی در کشور ما قدرت و اعتباری که به آن معنا از آن توقع داریم، ندارد و نمی‌تواند داشته باشد. به نظر کارشناسان تا زمانی که این بی‌نظمی در ساختار بانکی کشور وجود داشته باشد، قدرت و اعتبار بانک مرکزی معنایی ندارد، چراکه از اساس شرایط اختیار و اعتبار و استقلال بانک مرکزی در کشور ما به‌طورکلی فراهم نیست.