پیام مازند - تسنیم / خشکسالی در 15 هزار هکتار از تالاب بین‌المللی میانکاله که نخستین تالاب ثبت‌شده در کنوانسیون رامسر است، مسئولان امر را به تکاپو انداخت تا پهنه آبی بهشت پرندگان ایران احیا شده و وارد لیست «مونترو» نشود.
تالاب بین‌المللی میانکاله نگین منحصربه‌فرد جنوب دریای خزر با وسعت 48هزار هکتاری خود در گستره 68 هزار و 800 هکتاری پناهگاه حیات وحش و ذخیره‌گاه طبیعی زیست‌کره میانکاله که بهشت پرندگان ایران شناخته می‌شود، با چالش خشکسالی دست و پنجه نرم می‌کند. برای اینکه این تالاب به سرنوشت 6تالاب دیگر کشور که از لیست کنوانسیون رامسر به مونترو تغییر وضعیت داده‌اند دچار نشود خیلی زود باید راهکارهای عملیاتی جهت احیای آن آغاز شود.
پیش از آن باید یادآور شوم که "مونترو/Montreux" نام یکی از شهرهای سوئیس است و همانطور که تالاب‌های زیرمجموعه رامسر در واقع تالاب‌های فعال و زنده‌ای هستند؛ تالاب‌های لیست مونترو – که در چهارمین نشست اعضای شاخص کنوانسیون رامسر به تصویب رسیده است- آسیب‌دیده و با خطر نابودی و تغییرات اکولوژیکی روبه‌رو هستند.

آغاز تغییرات در ورودی حق‌آبه تالاب میانکاله به یک دهه پیش بازمی‌گردد؛ از زمانی که کشاورزی به دنبال رونق بود و چاه‌های مجاز و غیرمجاز زیادی بدون ضابطه در بستر و هم در حوضه آبریز حفر شد و تغییرات اقلیمی نیز مزید بر علت شد.
این موضوع مبتلابه بسیاری از تالاب‌های کشور است تا جایی که ستاد ملی مدیریت و احیای تالاب‌ها تشکیل و جلسات متناظر استانی نیز شکل گرفت، در مازندران 876 تالاب انسان‌ساخت وجود دارد که 29 تالاب ذیل آیین‌نامه قانون تالاب‌ها حیات دارند و در این میان مجموعه تالاب‌های میانکاله و فریدونکنار در لیست تالاب‌های بین‌المللی قرار دارند.
با توجه به خشکی 15 هزار هکتاری در غرب و قسمت‌هایی از سواحل شمالی و جنوبی میانکاله و اینکه ممکن است این قسمت‌ها به کانون ریزگرد تبدیل شود لذا علاج واقعه قبل از وقوع این بود که هم در ستاد ملی و هم در یک کارگروه تخصصی به میانکاله نگاه جدی شود.
«مهدی یونسی رستمی» استاندار مازندران به عنوان رئیس این ستاد و کارگروه در استان تاکید کرد که موضوعات به صورت علمی و عملی و با رویکرد حل مسئله دنبال خواهد شد و جلسات ستاد مستمر خواهد بود.
احیای تالاب میانکاله با پیگیری از طریق گفتگو با همتایان در استان گلستان و رسیدن به ادبیات مشترک در این زمینه بین دستگاه‌های مربوطه عضو ستاد استانی احیای تالاب‌ها موضوعی بود که استاندار مازندران بر آن اصرار داشت.

* شرایط انتقال آب به تالاب میانکاله
دستگاه‌های متولی در این امر نیز جهاد کشاورزی، شیلات، آب منطقه‌ای، آبفا، منایع طبیعی و آبخیزداری، محیط زیست، و پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی هستند و اگر بخواهید بدانید که این دستگاه‌ها مأمور و موظف به چه اقدامی هستند و اینکه تا کنون چه اندازه پیشرفت داشته‌اند؛ باید بگوییم؛ در بخش چالش خشکی تالاب و افزایش شوری آب و در راهکار «بررسی و اجرای راهکارهای مناسب تسهیل تبادل آب بین دریا و خلیج گرگان با ملاحظات اکولوژیکی»، پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی طرح اجرایی جهت تسهیل ارتباط بین دریا و خلیج گرگان را ارائه داده و سازمان بنادر و دریانوردی(بندر امیرآباد) به عنوان یکی از دستگاه‌های متولی، به دلیل کاهش جدی تراز آب دریا و کاهش آب‌های سطحی و زیرزمینی منطقه خواستار بررسی همه‌جانبه و بیشتر طرح در یک جلسه با حضور محیط زیست، مشاور و بندر شده است.

در راهکار «تعیین نیاز آبی محیط زیستی میانکاله و خلیج گرگان از منابع آب حوضه آبخیز» علاوه بر سازمان محیط زیست، شرکت‌های آبفا، آب منطقه‌ای و سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری نیز دخیل هستند. 
شرکت آب منطقه‌ای باید برنامه نحوه تامین نیاز آبی میانکاله و خلیج گرگان را ارائه و لایروبی انهار ورودی به تالاب را انجام می‌داده که در این زمینه «حیدر داودیان» مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای مازندران به خبرنگار تسنیم گفت‌: «از سال 1399 تا پایان سال گذشته، 76 کیلومتر لایروبی زهکش‌ها و کانال‌های منتهی به تالاب انجام شده در حالی که تعهد سازمانی 40 کیلومتر بوده، و امسال نیز بخش دیگری به این میزان اضافه شده است». 
او درباره اینکه وضعیت لایروبی‌های گذشته به چه شکل است؛ عنوان داشت که به دلیل شرایط اقلیمی خاص منطقه اکنون مسیرهای لایروبی پوشیده از علف شده است و شاید نیاز به بازسازی مجدد باشد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای مازندران در خصوص انتقال آب مازاد از رودخانه تجن به نکارود و نهایتا تالاب میانکاله نیز تصریح کرد: این مسیر به شبکه آبیاری و زهکشی «التپه» بهشهر منتهی می‌شود؛ یعنی در فصل غیرزراعی انشعابی را از کانال اصلی در تجن‌رود می‌گیریم و از رودخانه و سد انحرافی نکارود به زهکش بتنی التپه انتقال می‌دهیم که در سال‌های مختلف تجربه انتقال آب از 15 تا 25 میلیون مترمکعب را داریم.

* حلقه‌زدن 1300 چاه کشاورزی بر بستر تالاب میانکاله
داودیان اضافه کرد: "آخرین جلسه‌ای که در وزارت نیرو داشتیم مقرر شد که 48 میلیون مترمکعب انتقال آب به میانکاله صورت بگیرد که سهم استان مازندران 18 میلیون و سهم استان گلستان نیز تامین 30 میلیون مترمکعب آب در فصل غیرزراعی است».
او تصریح کرد: در محدوده و حاشیه تالاب میانکاله حوزه مازندران، 583 حلقه چاه حفر شده است و عمدتا کم‌عمق و زیر 20 متر هستند اما در قسمتی که مربوط به استان گلستان است 717 حلقه چاه حفر شده و عمدتا چاه‌های آب عمیق دارند.
او درباره اینکه آیا می‌توان از سد «گلورد» نیز آب را به میانکاله انتقال داد، به خبرنگار تسنیم گفت: "چنین امکانی وجود ندارد؛ چون تخصیص‌های آن برای آب شرب و کشاورزی و حق‌آبه‌بران آن مشخص هستند، ضمن آنکه سد به بهره‌برداری نرسیده است».
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای مازندران درباره تعیین حد حریم و بستر تالاب میانکاله نیز اعلام کرد: «آن قسمتی که مربوط به مازندران بوده را آگهی عمومی دادیم و معترضی ندارد اما تعیین حد حریم و بستر میانکاله در محدوده جغرافیایی گلستان با اعتراضاتی همراه است".

اشتباهی به نام لایروبی کانال «آشوراده»
حسینعلی ابراهیمی کارنامی مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران درباره نیاز آبی تالاب میانکاله می‌گوید: «این مطالعات را محیط زیست انجام داده و نیاز آبی را در سه مرحله نرمال، ترسالی و خشکسالی مورد ارزیابی قرار داده است؛ یعنی تالاب در حالت معمول به 450 میلیون مترمکعب آب نیاز دارد و این نیاز آبی در دوره ترسالی به 650 و در خشکسالی به 360میلیون مترمکعب می‌رسد.
وی با اشاره به اهمیت احیای تالاب میانکاله و تشکیل کارگروه تخصصی ذیل ستاد ملی مدیریت و احیای تالاب‌ها، اعلام کرد که برخی دستگاه‌ها خوب عمل کردند و اگر اراده باشد به این دلیل که میانکاله یک تالاب ساحلی است، به روزهای خوش خود بازمی‌گردد.
ابراهیمی با بیان اینکه محیط زیست جغرافیا نمی‌شناسد و هر اتفاقی که در یک جغرافیا صورت بگیرد در دیگر مناطق تاثیرگذار است، اظهار کرد: «اگر تالاب میانکاله خشک شود؛ اتفاقا چون جهت وزش باد شمال غربی به جنوب شرقی است، بیشترین آسیب را مردم گلستان خواهند دید». 
ابراهیمی در رابطه با لایروبی کانال آشوراده که در دو پهنه مازندران و گلستان قرار دارد، تصریح کرد: «با اینکه مازندران بارها در زمینه لایروبی مخالفت کرد و استدلال این بود که چون کاهش سطح دریای خزر را داریم و اگر لایروبی کنیم ممکن است خشکی تالاب تشدید شود اما لایروبی با تامین اعتبار در سمت گلستان انجام گرفت. گرچه نمی‌توانیم بگوییم خوشبختانه؛ اما چون رسوب آمده و کانال پر شده لذا روی کیفیت آب در خلیج گرگان قسمت شرقی تالاب تاثیر گذاشت اما در افزایش سطح هیچ تاثیری نداشته و به نظرم پولی بوده که بهتر می‌شد آن را مدیریت کرد».
او ادامه داد: «اگر پمپاژ آب از ضلع غربی تالاب و از دریا و اختلاط با آب شیرین را از طریق شبکه نکارود و تجن داشته باشیم، میانکاله این بهشت پرندگان وضعیت بهتری خواهد یافت».

میانکاله زیر ذره‌بین جامعه جهانی
مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران یادآور شد: «اگر یک تالاب ظرفیت‌های لازم را داشته باشد در کنوانسیون رامسر ثبت می‌شود اما اگر کارکرد آن خدشه‌دار شود وارد لیست مونترو می‌شود. نباید به آن سمت برویم؛ یعنی جامعه جهانی و بین‌المللی دارد به ما نگاه می‌کند که ما با این تالاب در حال احتضار چه می‌کنیم و چگونه خرد جمعی را در احیای این ذخیره‌گاه به کار می‌گیریم». 
این مسئول در بخش دیگری از گفتگو این را هم اضافه کرد که در مسیرمنابع آبی منتهی به میانکاله از سمت مازندران 4 هزار و 928حلقه چاه آب کشاورزی وجود دارد که تقریبا نیمی از آنها غیرمجاز هستند و 90میلیون مترمکعب آب را می‌بلعند و نیاز است تا جهاد کشاورزی در این زمینه به وظایف خود عمل کند.
ابراهیمی با اشاره به اینکه وزارت نیرو تصویب کرده است تا 48میلیون مترمکعب آب در زمان غیرزراعی به میانکاله منتقل شود، اعلام کرد: «تدابیری اندیشیده شود که انتقال این میزان آب در مقصد تحویل داده شود چون به محیط زیست کمک می‌کند که روی آن برنامه‌ریزی داشته باشد اما صرف اینکه بگوییم این مقدار آب انتقال یافت اما در واقع درصدی از آن به مقصد رسیده، قابل برنامه‌ریزی نیست».
او همچنین با اشاره به اینکه بخش مهمی از منابع آبی میانکاله از رودخانه «قره‌سو» گلستان تامین می‌شد اما اکنون فاضلاب را وارد تالاب می‌کند، خواستار نشست مشترکی با مدیران مربوطه در استان گلستان شد که در سطح مقامات ارشد بتوانیم با تعامل، حیات را دوباره به قره‌سو برگردانیم.

اثرگذاری فاضلاب 15 روستا بر تالاب میانکاله
در بخش آلودگی و هایپرتروفی تالاب میانکاله و در راهکار«تجهیز و تکمیل تصفیه‌خانه‌های مراکز جمعیتی و صنعتی متاثرکننده تالاب»، دستگاه مسئول آب و فاضلاب شهری و روستایی بوده و قرار بر این شد که پروژه‌های تکمیل و تجهیز تصفیه‌خانه‌های فاضلاب بهشهر نکا و گلوگاه- مطالعه، تکمیل و تجهیز تصفیه‌خانه‌های فاضلاب رستمکلا و خلیل‌شهر، روستاهای محدوده تالاب و تکمیل و تجهیز تصفیه‌خانه‌های فاضلاب شهرها را انجام دهد.
در این زمینه نماینده شرکت آبفا مازندران در نخستین نشست کارگروه تخصصی مدیریت و احیای تالاب‌ها استان در سال 1404 گفته بود که مطالعات مربوط به روستاها و مطالعات شبکه آغاز شده است و به احتمال زیاد در اردیهشت‌ماه تحویل داده می‌شود.
این مسئول عنوان کرده بود که تکمیل و تجهیز مجموع تصفیه‌خانه‌های فاضلاب نکا، بهشهر و گلوگاه نیاز به یک اعتبار 10 هزار میلیارد تومانی دارد و عدد سنگینی است.
او همچنین براساس مطالعاتی که در روستاهای محدوده تالاب میانکاله انجام گرفته است، اعلام کرد که فاضلاب 15 روستا روی تالاب اثرگذار هستند و برآورد هزینه شده که اگر 100میلیارد تومان اعتبار در نظر گرفته شود، می‌توان این وضعیت را ساماندهی کرد.
در راهکار «کاهش آلودگی تالاب»، جهاد کشاورزی(شیلات) موظف شد که «کاهش آلودگی ناشی از فعالیت‌های آبزی‌پروری در دشت‌های پیرامونی تالاب» را انجام دهد که بابک مومنی مدیرکل جهاد کشاورزی گفته است این را یک الزام می‌داند و در دست پیگیری دارد.
جهاد کشاورزی همچنین بر اساس مصوبات ستاد ملی مدیریت و احیای تالاب‌ها، در راستای راهکار«تعیین و اجرای حد بستر و حریم قانونی تالاب میانکاله و اجرای حد بستر و تهیه کاداستر و رفع تصرفات» در کنار آب منطقه‌ای به تعهدات خود عمل کند.
مصوبات ستاد ملی مدیریت و احیا تالاب‌ها به طوری است که همه دستگاه‌های متولی باید به تعهدات خود عمل کنند تا اهداف ستاد محقق شود، اقدامات مقطعی و نیمه‌تمام از سوی هر دستگاهی حتی اقدامات صد درصدی دستگاه‌های متعهد را متأثر می‌سازد.