بزرگنمايي:

پیام مازند - 62 سال پیش، والنتینا ولادیمیروا ترشکووا (Valentina Vladimirovna Tereshkova) با حضورش به عنوان اولین زن در فضا، تاریخ‌ساز شد. با این حال، از آن زمان تا کنون زنان تنها حدود 11 درصد از کل فضانوردان را تشکیل می‌دهند. این میزان نسبتا کوچکی است و شکاف قابل توجهی را در درک ما از نحوه تاثیر پروازهای فضایی بر بدن‌های مختلف به‌ویژه فیزیولوژی زنان ایجاد می‌کند.
به گزارش ایسنا به نقل از آی‌ای، نابرابری جنسیتی در نیروی کار گسترده‌تر در حوزه علوم فضایی نیز مشهود است. یک گزارش نشان می‌دهد که علیرغم تلاش‌ها برای اصلاح عدم تعادل، مردان همچنان بر این رشته تسلط دارند. یک بررسی از بیش از 8000 دانشجو در 11 کشور اروپایی نشان داد که 84.5 درصد از زنان موافق هستند که هم مردان و هم زنان باید در مشاغل مرتبط با علوم فضایی کار کنند. در حالی که 75.5 درصد از مردان با این نظر موافق بودند.
با برنامه‌های جدید برای ماموریت‌های فضایی طولانی مدت، تحقیقات پزشکی به طور فزاینده‌ای اهمیت پیدا کرده است. با این حال، بیشتر داده‌های کنونی از فضانوردان مرد به دست می‌آیند و پیش‌بینی نحوه واکنش منحصربه‌فرد زنان به فضا را دشوار می‌کند.
عواملی مانند تراکم استخوان، هورمون‌ها و عملکرد قلبی عروقی، همراه با تفاوت‌های فردی و جنسیتی، نیاز به یک رویکرد پزشکی مناسب را نشان می‌دهد. به عنوان مثال، زنان به دلیل سطح بالای استروژن با خطر پوکی استخوان زودتر مواجه می‌شوند و یک مطالعه فشار خون در سال 2021 نشان داد که زنان دارای محدوده فشار خون «طبیعی» کمتری نسبت به مردان هستند.
احتمال ابتلای زنان به بیماری‌های خودایمنی نیز بسیار بیشتر است، حدود 80 درصد از این بیماری‌ها در زنان رخ می‌دهد، به همین دلیل است که افزایش تعداد فضانوردان زن برای درک تأثیر فضا بر ایمنی زنان حائز اهمیت است.
نقش تحقیقات در درک تفاوت‌های مختلف بیولوژیکی
تا به امروز 75 زن به فضا سفر کرده‌اند. با این حال، همانطور که یکی از بررسی‌های پژوهشی نشان می‌دهد، در حال حاضر، تحقیقات بنیادی در مورد سلامت زنان در فضا و پاسخ به عوامل استرس‌زای پرواز فضایی به اندازه کافی انجام نشده است.
در مطالعه‌ای که قرار بود در ماه ژانویه سال 2025 منتشر شود، دانشمندان واکنش‌ عروق به شرایط ریزگرانش را بررسی کردند و یک دستگاه ابداعی جدید را توسعه دادند. این دستگاه بر پاسخ‌های عروقی به تغییرات نیروهای گرانشی نظارت می‌کند و می‌تواند به طور قابل‌توجهی تحقیقات در مورد نحوه تاثیر ریزگرانش بر عروق خونی را پیش ببرد. با این حال، دانشمندان هشدار می‌دهند که محیط پرواز فضایی تقریبا بر هر سیستم فیزیولوژیکی مجزایی تاثیر متفاوتی می‌گذارد. آنها بر نیاز به درک تفاوت‌های مختلف بیولوژیکی بین فضانوردان تاکید دارند.
درک بیشتر در مورد مکانیسم‌های پشت تفاوت‌های سلامت مردان و زنان در فضا می‌تواند تصمیمات در مورد پروازها را هدایت کند و جنبه‌های منحصربه‌فرد فیزیولوژی فضانوردان را آشکار کند.
درک سندرم عصبی چشمی مرتبط با پرواز فضایی و سلامت چشم فضانورد
سندرم عصبی چشمی مرتبط با پرواز فضایی (SANS) منحصر به انسان در فضا است و می‌تواند باعث تغییراتی در چشم و بینایی شود. دکتر اندرو لی (Andrew Lee)، متخصص چشم و اعصاب و رئیس بخش چشم پزشکی در مؤسسه چشم بلانتون می‌گوید که اگرچه داده‌های اولیه سوگیری جنسیتی را نشان می‌دهد، اما این بیماری در نهایت هم مردان و هم زنان را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
با توجه به تفاوت‌های کلی بین بینایی مردان و زنان، تحقیقات در مورد نوسانات هورمونی در فضانوردان زن می‌تواند درک ما را از سلامت چشم بهبود بخشد. دکتر لی می‌گوید: تفاوت‌های هورمونی در فضانوردان مرد و زن یک حوزه جالب مورد مطالعه بوده است و ادامه تحقیقات برای ماموریت‌های طولانی‌تر آینده مهم است. او افزود که سندرم خشکی چشم مرتبط با پرواز فضایی (SADES) و سایر بیماری‌های چشمی مرتبط با هورمون می‌تواند زمینه‌های مطالعه در آینده باشد. دکتر لی همچنین خاطرنشان کرد که پزشکی عمومی و چشم‌پزشکی شخصی‌سازی شده در حال حاضر در ارزیابی‌های قبل از پرواز فضانوردان استفاده می‌شوند. او پیش‌بینی می‌کند که پزشکی شخصی‌شده ژنتیکی ممکن است روزی برای طبقه‌بندی میزان خطر و پروفایل‌های خطر برای سفرهای فضایی حیاتی باشد.
درک تفاوت‌های جنسیتی در سازگاری با عوامل استرس‌زای فضا
فضانوردان در معرض فشارهای فیزیکی مانند ارتعاش، تشعشع و انزوا قرار دارند.
تحقیقات نشان می‌دهد که برخی از تفاوت‌های جنسیتی در این مورد وجود دارد. به عنوان مثال، فضانوردان زن ممکن است در طول سفر فضایی حالت تهوع بیشتری را تجربه کنند. مطالعه‌ای در سال 2022 نمونه‌های خونی از 51 فضانورد (40 مرد و 11 زن) را که بین سال‌های 2006 تا 2018 بین 4 تا 6 ماه در ایستگاه فضایی بین‌المللی سپری کرده بودند، تجزیه و تحلیل کرد.
نمونه‌های جمع‌آوری‌شده قبل از پرتاب، در طول ماموریت و پس از بازگشت، واکنش‌های متابولیک متفاوتی به‌ویژه در دوران بهبودی نشان دادند. به طور خاص، زنان به زمان بیشتری برای بهبودی نیاز داشتند. این مطالعه بر اختلالات متابولیسم گلوکز و اسیدهای آمینه ناشی از استرس‌های طولانی مدت پرواز فضایی تمرکز داشت، اما همچنین بر نیاز به داده‌های بیشتر و مطالعات بیشتر تاکید کرد.
شکاف علمی و داده‌های ناکافی
دکتر ویرجینیا واترینگ (Virginia Wotring)، استاد فیزیولوژی و فارماکولوژی در محیط شدید فضا و مدیر ارشد آکادمیک در دانشگاه فضایی بین‌المللی، توضیح می‌دهد که حضور ناکافی زنان تا حدی تاریخی است. تنها مدت کوتاهی است که آژانس‌های فضایی شروع به جذب فضانوردان زن کرده‌اند. ایالات متحده در دهه 1980 شروع به این کار کرد، اما اتحاد جماهیر شوروی، برای مدت بسیار طولانی فقط یک زن فضانورد داشت. تلاش‌های اروپا جدیدتر است و از حدود یک دهه پیش آغاز شده است. بنابراین یک عقب ماندگی برای جبران وجود دارد.
او پیش‌بینی می‌کند که تعداد فضانوردان زن همچنان رو به افزایش باشد. از آنجایی که تعداد فضانوردان زن کمتر بوده است، داده‌های زیست پزشکی کمتری در مورد بدن زن در فضا وجود دارد. ما به بسیاری از زنان واجد شرایط برای فضانوردی نیاز داریم.
او تاکید کرد که هیچ دلیل مشخصی برای زنان شناسایی نشده است که مشارکت آنها در پروازهای فضایی را محدود کند. حرکت به سمت پزشکی شخصی‌سازی شده برای فضانوردان، متناسب کردن درمان و اقدامات پیشگیرانه برای هر فرد، همچنان یک حوزه فعال تحقیقاتی است.
وقتی به فضانوردان به عنوان دریافت کنندگان مراقبت‌های پزشکی فکر می‌کنیم، تعداد آنها بسیار کم است. این بدان معناست که با وجود تعداد محدودی از افراد، ارائه یک برنامه درمانی بسیار شخصی برای هر فرد آسان‌تر است. او فکر می‌کند این راهی است که باید طی کرد.
پیشرفت‌هایی که برای پزشکی فضایی ایجاد شده است برای مراقبت‌های بهداشتی روی زمین نیز مفید است و هر دارو، آزمایش تشخیصی یا پروتکلی که در مدار استفاده می‌شود، از پزشکی زمینی سرچشمه می‌گیرد. کووید یک نمونه از این موارد بوده است.
در ابتدای گسترش این بیماری، افراد به پزشک مراجعه می‌کردند تا از داخل بینی آنها نمونه‌ای بگیرد و به آزمایشگاه بفرستد و اعلام نتیجه آن تا چند روز طول می‌کشید. اکنون، آزمایش‌های سریعی داریم که هر کسی می‌تواند در عرض 15 دقیقه آن را در خانه انجام دهد. این نوع آزمایش، دسترسی گسترده‌ای به مراقبت‌های بهداشتی را امکان‌پذیر می‌کند و به همین ترتیب، برای فضا نیز بسیار مفید است.
کلیدی که در دست فضانوردان قرار دارد
از لحاظ تاریخی، اکتشافات فضایی با نابرابری‌های جنسیتی، هم در مجموعه فضانوردان و هم در نیروی کار گسترده‌تر در حوزه علوم فضایی شکل گرفته است.
از آنجایی که زنان در سفرهای فضایی کمتر حضور داشته‌اند، نتیجه‌گیری دقیق در مورد اینکه چگونه گرانش و سایر عوامل استرس‌زا بر فضانوردان زن تاثیر می‌گذارد، چالش برانگیز است. با این حال، هیچ مانع بیولوژیکی که مانع از برتری زنان در ماموریت‌های فضایی شود، یافت نشده است که این نیز بر اهمیت وجود فرصت‌های برابر تاکید می‌کند.
برای از بین بردن این شکاف مهم علمی، به زنان بیشتری در برنامه‌های فضانوردی نیاز داریم. مطالعه اینکه چگونه فضا بر فیزیولوژی زنان تأثیر می‌گذارد، بر آینده اکتشافات فضایی تأثیر می‌گذارد و پیشرفت‌های پزشکی شخصی‌سازی شده را ممکن می‌کند.
فضانوردان زن نقشی حیاتی در پر کردن این شکاف‌ها ایفا می‌کنند و تضمین می‌کنند که درک ما از فیزیولوژی فضایی و نوآوری‌های مراقبت‌های بهداشتی در نهایت برای همه مفید خواهد بود.