پیام مازند - خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها - کاهش نرخ باروری و افزایش جمعیت سالمند، به‌عنوان یکی از جدی‌ترین چالش‌های جمعیتی در ایران و به‌ویژه استان مازندران، ابعاد گسترده‌ای دارد که نیازمند بررسی علمی و جامع است. مازندران، به‌عنوان دومین استان پیر کشور بعد از گیلان، با نرخ باروری 1.4 فرزند و میانگین سنی جمعیتی 35 سال، در مسیری قرار گرفته که در صورت عدم اتخاذ سیاست‌های فوری، تا سال 1430 قریب به 30 درصد جمعیت آن را سالمندان تشکیل خواهند داد.
این تغییرات جمعیتی، نه‌تنها مسائل اقتصادی و اجتماعی را پیچیده‌تر می‌کند، بلکه امنیت ملی و پایداری استان را نیز به خطر می‌اندازد.
ابعاد اقتصادی سالمندی جامعه
سردار سیاوش مسلمی فرمانده سپاه کربلا در این زمنیه به خبرنگار مهر می‌گوید: سالمندی جمعیت، تأثیرات مستقیمی بر اقتصاد مازندران خواهد گذاشت. بر اساس آمار، 95 درصد عرصه‌های استان درگیر فعالیت‌های بخش کشاورزی است و سالانه حدود یک میلیون و 700 هزار تن برنج تولید می‌کنند که تأمین کننده 42 درصد از برنج کشور محسوب می‌شود و نقشی کلیدی در امنیت غذایی کشور دارد. با افزایش جمعیت سالمند و کاهش نیروی کار جوان، بهره‌وری در این بخش کاهش یافته و خطر وابستگی به واردات افزایش می‌یابد.
وی افزود: علاوه بر کشاورزی، گردشگری نیز به‌عنوان یکی از ارکان اقتصادی مازندران با چالش مواجه خواهد شد. استان مازندران فقط در تابستان سال گذشته بیش از 38 میلیون نفر روز، گردشگر داخلی را جذب کرده است. این صنعت، به نیروی کار جوان و خدمات باکیفیت وابسته است که با افزایش سالمندی، کیفیت این خدمات کاهش می‌یابد و توان رقابتی استان در بازار گردشگری افت خواهد کرد.

ابعاد اجتماعی و فرهنگی سالمندی
وی ادامه داد: سالمندی جمعیت در مازندران موجب تغییرات قابل توجهی در ساختار اجتماعی و فرهنگی استان شده است. یکی از این تغییرات، کاهش نرخ ازدواج و افزایش طلاق است. در سال‌های اخیر، مازندران بالاترین نرخ طلاق در کشور را داشته است (3.3 طلاق به ازای هر 1000 نفر). هرچند با اجرای سیاست‌های جمعیتی دولت شهید رئیسی و همچنین طرح‌هایی مانند «واسطین خیر» و «حکمیت طلاق» توسط سپاه کربلا، این آمار با کاهش سه درصدی، استان مازندران را به رتبه سوم رسانده است، اما کاهش ازدواج و افزایش خانواده‌های تک‌فرزند یا بی‌فرزند، به چرخه معیوب کاهش جمعیت دامن می‌زند.
سردار مسلمی یادآور شد: از نظر فرهنگی، سالمندی جمعیت باعث تضعیف انتقال ارزش‌های بومی و سنتی شده است. بسیاری از روستاهای مازندران، به‌ویژه در مناطق کوهستانی، به سکونتگاه سالمندان تبدیل شده‌اند و مهاجرت جوانان به کلان‌شهرها، مانع از انتقال مهارت‌های سنتی مانند کشاورزی و صنایع دستی به نسل بعدی شده است. این موضوع نه‌تنها هویت فرهنگی استان را تهدید می‌کند، بلکه آسیب‌هایی مانند کاهش انسجام اجتماعی و انزوای سالمندان را نیز به همراه دارد.
ابعاد بهداشتی و رفاهی سالمندی
وی افزود: افزایش جمعیت سالمند، نیاز استان به خدمات درمانی و رفاهی را چندین برابر کرده است. تقریباً تمام زیرساختهای شهری برای قشر میانسال و جوان طراحی شده و امکانات مناسب سالمندان مانند، پل عابر یا پیاده رو مخصوص، مرکز فرهنگی و تفریحی مناسب کمتر وجود دارد. طبق گزارش وزارت بهداشت، حدود 60 درصد سالمندان مازندران حداقل به یک بیماری مزمن مبتلا هستند. این بیماری‌ها، نظیر دیابت و بیماری‌های قلبی، هزینه‌های درمانی قابل توجهی را هم به اقتصاد خانواده و هم به استان تحمیل می‌کنند. در حال حاضر، تعداد بیمارستان‌ها و مراکز درمانی استان پاسخگوی این نیازها نیستند و توزیع بعضاً نامتوازن این مراکز در سطح استان، دسترسی بسیاری از سالمندان را دشوار کرده است.
در حوزه رفاه اجتماعی نیز، کاهش حمایت خانوادگی از سالمندان، ناشی از کوچک شدن خانواده‌ها و مهاجرت فرزندان، منجر به افزایش انزوای اجتماعی شده است
فرمانده سپاه کربلا یادآور شد: در حوزه رفاه اجتماعی نیز، کاهش حمایت خانوادگی از سالمندان، ناشی از کوچک شدن خانواده‌ها و مهاجرت فرزندان، منجر به افزایش انزوای اجتماعی شده است. این مسئله می‌تواند زمینه‌ساز مشکلات روانی مانند افسردگی و اضطراب در میان سالمندان باشد.
ابعاد امنیتی سالمندی
وی افزود: سالمندی جمعیت در مازندران، به‌ویژه در حوزه امنیتی، تهدیدی جدی محسوب می‌شود. نیروی انسانی جوان، یکی از ارکان اصلی توان دفاعی و امدادی در بحران‌ها است. مازندران، به‌دلیل موقعیت جغرافیایی خود، همواره در معرض بلایای طبیعی مانند سیل و زلزله قرار دارد. در سیل سال 1398، 80 درصد نیروهای امدادی محلی از گروه‌های جوان بسیج و هلال احمر بودند. با افزایش سالمندی و به دنبال آن، تغییر ساختار جمعیتی، می‌تواند انسجام اجتماعی و روحیه جمعی را تضعیف کند. جوانان، با مشارکت فعال خود در گروه‌های امدادی، سازمان‌های داوطلبانه و برنامه‌های آموزشی، ستون اصلی شبکه‌های اجتماعی و دفاعی در مواقع اضطراری هستند. در غیاب آنان، بسیج اجتماعی برای مدیریت بحران دشوارتر می‌شود و امکان افزایش تلفات انسانی و خسارات مالی به‌شدت بالا می‌رود.
سردار مسلمی تصریح کرد: علاوه بر آن، کاهش جمعیت جوان در ایران به‌عنوان یکی از ارکان قدرت ملی، هدف راهبردی سیاست‌های خصمانه غرب قرار گرفته است. دشمنان با استفاده از ابزارهای نرم، نظیر ترویج فرهنگ فردگرایی، مصرف‌گرایی افراطی و کاهش ارزش‌های خانواده‌محور، درصدد تضعیف زیرساخت‌های جمعیتی کشور هستند. این سیاست‌ها، با تبلیغ ازدواج دیرهنگام، کاهش تمایل به فرزندآوری و سقط جنین، تلاش می‌کنند تا روند پیری جمعیت را تسریع کنند. از منظر راهبردی، کاهش جمعیت جوان به معنای تضعیف توان دفاعی، کاهش نیروی انسانی مولد و آسیب‌پذیر کردن کشور در برابر چالش‌های اقتصادی و اجتماعی است. تجربه برخی کشورهای حتی با ظاهری پیشرفته اما با ساختار پیر، نشان می‌دهد که چنین روندی، با ایجاد فشار بر زیرساخت‌های رفاهی و کاهش ظرفیت‌های ملی، توان رقابتی و امنیتی را در بلندمدت مختل می‌کند. در ایران، غرب با هدف طولانی‌مدت خنثی‌سازی پتانسیل مقاومت و توسعه، به دنبال کاهش جمعیت جوان است تا قدرت نیروی کار، تولید ملی و توان دفاعی کشور را تضعیف کند.

راهکارها و نقش گروه‌های مردمی و دستگاه‌های اجرایی
این مسئول ادامه داد: برای تسهیل ازدواج جوانان و رفع موانع فرهنگی و اقتصادی پیش‌روی آنان، باید تلاش‌های هماهنگ در سه حوزه اصلی: کنترل چالش‌های اقتصادی، ترویج فرهنگ ازدواج آسان، و تخصیص ظرفیت‌های نهادی و دولتی صورت گیرد. در کنار وظیفه کلان دولت در مهار گرانی و تورم، زمینه سازی و یا ایجاد اشتغال پایدار و ارائه حمایت‌های مالی هدفمند برای جوانان، اقداماتی در راستای فرهنگ‌سازی و الگوسازی می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی داشته باشد. نمونه بارز آن، اجلاسیه ازدواج آسان هزار زوج جوان استان مازندران در دومین کنگره ملی شهدای مازندران بود که با هدف کاهش هزینه‌های ازدواج و تشویق به برگزاری ساده مراسم ازدواج، برگزار شد. این رویداد، نه‌تنها الگوی عملی برای ترویج ازدواج آسان بود، بلکه نشان داد که با بهره‌گیری از ظرفیت‌های موجود و همت دستگاه‌های مختلف، می‌توان موانع فرهنگی ازدواج را کاهش داد.
فرمانده سپاه کربلا تصریح کرد: سپاه کربلا نیز در این راستا با اختصاص 140 سالن صالحین و ورزشی خود برای برگزاری مراسم ازدواج ساده، گامی عملی و ملموس در حمایت از جوانان برداشته است. این اقدام نشان می‌دهد که اگر تمامی دستگاه‌های اجرایی استان، نظیر سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، مکان‌های تفریحی، فرهنگی و تاریخی خود را با حداقل هزینه در اختیار جوانان قرار دهند، می‌توان بستری مناسب برای تسهیل ازدواج فراهم کرد. مشارکت دستگاه‌ها در این مسیر، علاوه بر کاهش هزینه‌های مادی، پیام مهمی از هم‌افزایی و حمایت نهادها از جوانان به جامعه منتقل می‌کند. چنین اقداماتی، در کنار سیاست‌های اقتصادی و حمایتی دولت، راهگشای شکل‌گیری فرهنگ ازدواج آسان و پایداری جمعیت خواهد بود.
وی افزود: فعالیت بیش از 20 گروه مردمی حوزه جوانی جمعیت در استان مازندران فرصت مغتنمی برای مردم پایه کردن این حوزه است که می‌توان با توانمندسازی و سازماندهی کردن این گروه‌ها و گروه‌های مشابه به نتایج مطلوبی رسید. بسیج در مازندران نمونه‌ای موفق از سازماندهی مردمی است که توانسته با اجرای طرح‌هایی مانند «واسطین خیر»، مراکز مشاوره خانواده «مهر» و «حکمیت طلاق» و… نقش مؤثری در کاهش طلاق و افزایش تمایل به فرزندآوری داشته باشد. همچنین، طرح‌هایی مانند راه‌اندازی مراکز «نفس» و اقدامات فرهنگی و تبلیغی برای پیشگیری از سقط جنین، نشان‌دهنده تأثیرگذاری گروه‌های مردمی در تغییر نگرش فرهنگی و اجتماعی است.
ضرورت اقدام فوری
فرمانده سپاه کربلا تصریح کرد: مازندران، به‌عنوان یکی از استان‌های استراتژیک کشور، با بحران جدی سالمندی جمعیت مواجه است. این بحران، نه‌تنها توسعه اقتصادی و اجتماعی استان را تهدید می‌کند، بلکه پیامدهای امنیتی و فرهنگی گسترده‌ای نیز به همراه دارد. برای جلوگیری از تشدید این بحران، لازم است سیاست‌های جمعیتی، مبتنی بر آمار و پژوهش‌های بومی، تدوین و اجرایی شوند. نقش گروه‌های مردمی، مانند بسیج، در کنار دستگاه‌های اجرایی، می‌تواند تضمینی برای موفقیت برنامه‌ها باشد.
توجه به بحران سالمندی، یک ضرورت ملی و استانی است. امنیت پایدار، توسعه متوازن و حفظ هویت فرهنگی مازندران، در گرو جوان‌سازی جمعیت و حمایت از خانواده‌ها است. اقدام فوری و همگانی، تنها راه پیشگیری از پیامدهای جبران‌ناپذیر این بحران خواهد بود.
کد خبر 6321269